 |
| Yo no soy esa |
Flor de Cempasúchil (Aranxa Vicens, fanzine autoeditado, 2020).
Sutura (Vanessa Glemsel, poesía. Ed. Urutau, 2018).
Yo no soy esa (Carolina Astudillo Muñoz, documental, 2018).
Desde a primeira corentena en marzo de 2020, semella que o concepto de «saúde mental» cobrou algo máis de protagonismo nas nosas vidas, mais aínda con esta pequena presenza adquirida, está lonxe de ocupar unha posición prioritaria na configuración do sistema de saúde. O estigma da enfermidade mental preséntase como unha fenda difícil de salvar que dificulta enormemente o acceso á atención axeitada. As campañas de prevención do suicidio son anecdóticas e existe unha desinformación xeralizada sobre os efectos da ansiedade, da depresión ou doutros trastornos que actualmente moitas podemos estar sentindo neste devir da crise e da incerteza causada pola COVID.
Aranxa Vicens, Carolina Astudillo e Vanessa Glemsel rachan —cada unha ao seu xeito— co silencio que acompaña á enfermidade mental e conseguen converter cadansúas expresións artísticas en ferramentas potentes de crítica, reflexión e acompañamento para quen decide adentrarse nas súas propostas.
deitada no chan da cociña, inmóbil, imito a morte (Sutura, p. 11).
A primeira vez que vin Ainhoa, yo no soy esa (Carolina Astudillo Muñoz, 2018) saín da sala de cine cunha sensación de pesadume estraña; unha mestura entre nostálxica e culpable por ter entrado nas vísceras da vida dalguén que quizais non aprobase a miña visita, pois o material que recolle é o dunha muller que decidiu suicidarse. Tres anos despois, xa no 2021, decido volver a ela e a miña sorpresa, desta volta, é que consigo ver luz no relato e atopar unha calma necesaria agora que vivo —cáseque— en perpetuo confinamento e con moito máis tempo de pensarme do que me gustaría.
Teño carraxe e estou enfadada porque, coma min, existirán moitas persoas, na súa maioría mulleres, que teñan que vivir co que vivo eu, adecuándoo ao seu contexto, á súa situación económica, ao seu apoio emocional.
[...]
Teño pensamentos rarísimos e sei que lles pasa a máis persoas, pero non falamos diso.
(Flor de Cempasúchil, p. 17).
Vanessa Glemsel escribe «a dor é máis real nos filmes» (Sutura, p.29) ignorando que Carolina Astudillo defende xustamente o contrario á hora de enfrontarse á historia de Ainhoa. A cinta fai un percorrido polas figuras de Frida Khalo, Anne Sexton, Virginia Woolf, Sylvia Plath, Alejandra Pizarnik... Se ben en Sutura seguimos a construción dun eu poético impermeable (así o nomea Arancha Rodríguez na súa recensión de 2019) que flutua entre a nimiedade poética do cotiá e o humor negro, no documental desfaise a imaxe xélida dunha muller aparentemente forte e impenetrable.
Carolina Astudillo (Santiago de Chile) válese de múltiples recursos para recoller a vida de Ainhoa (País Vasco), quen viviu desde nena cun pai obsesionado con gravar e fotografar a súa vida para a posteridade; a directora chega a este material de arquivo, e a moito máis, a través dun familiar de Ainhoa. Nel descóbrense gravacións de teléfono non autorizadas, cartas, fotos, vídeos e, o máis interesante, os diarios de vida de Ainhoa. Na cinta damos cunha amálgama de imaxes en super-8, stopmotion, pequenas animacións e debuxos. Isabel Cárdenas Cañon, autora do libro Poética de la ausencia (Editorial Cátedra, 2019) e tamén dun proxecto de podcast no que reflexiona arredor do silencio social, pon voz aos fragmentos do diario de Ainhoa.
É neste punto no que atopo unha relación directa co fanzine autoeditado Flor de Cempasúchil de Aranxa Vicens: o seu diario, unha curiosa publicación bilingüe que conta coa tradución do texto de español a galego de Mariamo Mussa; o artefácto preséntase nun formato dunhas 60 páxinas, envoltas nun papel vermello e rugoso, apenas suxeito por dúas grampas e no que non só atopamos textos, senón tamén algúns collages e varias ilustracións de Afra Torrado e Catarina Almeida. O libro, ademais, leva o selo do colectivo antirracista Resistencia en Terra Allea; neste enlace pódese escoitar unha entrevista deste mesmo xaneiro na que Jessica Azevedo fala sobre o colectivo.
Vanessa Glemsel bota man tamén da ilustración para plasmar a travesía no poemario; o ilustrador Davida encárgase de dar vida a unha rosa que atravesa o transo do tempo, no seu caso, renegando da súa natureza e escapando dunha primeira imaxe murchada para facerse grande e belida a través das coitelas e as cabichas.
Hai moitas cousas que permanecen estáticas. O mundo segue léndome igual. Son un corpo feminino, migrante e pobre e ademais estou enferma do órgano máis difícil de comprender e o menos estudado: o cerebro. (p. 45).
Aranxa Vicens escribe desde a realidade dunha muller migrada e racializada que leva en Galicia varios anos. Flor de Cempasúchil atravesa o racismo, os pensamentos suicidas, o medo e a carga emocional que supón abandonar un país deixando atrás familiares, vivencias e costumes. Son moitos os exemplos de autoras que escribiron diarios ao longo da historia, como tamén o son os de estratexias para desacreditar este labor de creación ninguneando, ignorando e desprezando as experiencias das mulleres.
Esta é unha evidencia que tamén se destaca en Ainhoa, yo no soy esa: a importancia de coñecer as experiencias doutras mulleres; a necesidade de saber como superaron as situacións que aínda a día de hoxe seguen a repetirse; a urxencia de comprender que non son circunstancias illadas e que é posible que ao longo da nosa vida experimentemos os mesmos sentimentos. Nun intre da cinta, a directora, Carolina Astudillo, sinala que buscou apoio nos escritos de Ainhoa sobre o aborto para saber levar o seu propio. Esta é tamén a forma que eu mesma teño de percatarme de que precisamente ese é o valor da peza: que coa súa crueza e detemento consiga cambiar algo da miña percepción; tamén que como espectadoras abandonemos o morbo voyeur de osmar na vida do resto para tomar conciencia de como tratar a quen temos ao noso arredor e tamén a nós mesmas.
hai un ano
deime de alta voluntaria da vida e instaleime no xardín
aquí
consciente da miña imposibilidade para criar flores
planto tomates cor de sangue coma puños de grandes
e guíndollos ao coche da veciña
(Sutura, p. 43).
Xa pasaron meses, aínda non encontro o gris, pero trato de non esquecer que estou na súa procura. Sigo bebendo e os meus tomates non están crecendo como me gustaría. Teño unha máscara na cara mentres escribo isto porque estou na Biblioteca Ánxel Casal coa flor roubada do día. Vivo con moitísimos privilexios e aínda así cústame vivir. (Flor de Cempasúchil, p. 57).
O paralelismo entre Sutura e Flor de Cempasúchil é para min máxico e pracenteiro, pois pon de manifesto que o cambio sucede ao tomarmos a decisión de crear a partir da dor e da rabia e, sobre todo, ao esquecer os canons establecidos sobre o que merece ou non interese: non precisamos o check azul dos señoros para falar dos nosos corpos. As lecturas de Vanessa Glemsel e Aranxa Vicens insubordínanse abrazando a vulnerabilidade como un xeito de presentarse ante a audiencia, como unha arma de autodefensa que fai que teñamos que revisar todos os conceptos preestablecidos. Enfrontándome ás lecturas e ao documental atopo que rebentan, dun xeito moi agradable, a idea de que falar sobre a saúde mental —sobre todo do suicidio— pode xerar un efecto devastador e inducir a outras persoas a repetilo. Nunha situación límite como a que vivimos na actualidade, quizais falar con máis tino sobre as enfermidades mentais e instar ás persoas a expresarse con sinceridade e a pedir axuda, poida supoñer unha mellora na nosa calidade de vida.
Comentarios
Publicar un comentario