Non lembro sentirme especialmente atraída pola música pop máis aló da infancia das Spice Girls e de repetir o primeiro CD de La Oreja de Van Gogh ata a saciedade. Despois da adolescencia, comecei a aborrecelo e a entendelo como algo baleiro de sentido e de forza e é por iso que me encanta descubrir que estaba equivocada.
Ocórreme con Zahara —o mesmo ca con outras creadoras— que malia non debecer completamente polas súas cancións, a súa forma de comunicarse, e de presentar o seu traballo artístico, funciona como un imán para min; non podo reter a curiosidade por lela, vela e escoitala. Hai unhas semanas, Zahara lanzaba a súa nova canción cun aviso de «Merichane soy yo y todas mis historias» acompañado dun pequeno texto no que explicaba que neste momento xusto é no que se atopa con forzas de facer públicas as súas vivencias. O certo é que non deixo de bailar Merichane desde que a escoitei por primeira vez.
Merichane foi o alcume de Zahara no colexio, ela mesma grava un vídeo sobrio en branco e negro para redes sociais onde o conta. Estaban tamén a gorda, a anana, a gafotas e cousas, en principio, menos «traballadas». Tardou algún tempo en entender o significado do seu sobrenome, ata descubrir que Merichane era unha prostituta do pobo e de que ese era o xeito dos seus compañeiros da clase, sempre ás agachadas e entre risos, de chamarlle puta.
A letra da canción, cruda e directa, susténtase nun escueto retrouso: «yo aún ahí, sin saber salir» e repite a estrutura de frases breves sempre encabezadas por un «yo estaba ahí» que de feito veñen de desatar un efecto similar ao #MeToo en redes sociais ao que centos de mulleres nos sumamos co #YoEstabaAllí #EuEstabaAlí.
«Yo estaba ahí en las oficinas de Universal / tragando sermones sobre mi gran potencial.»
A artista nunca ocultou que abadonara o selo discográfico Universal —con quen producira o seu primeiro CD— despois das intimidacións, da manipulación que sufriu e dos intentos de adoctrinala para facer dela un produto de consumo fácil. Nesta entrevista de 2015 fala sobre o sentimento de frustración ao verse enganada por unha grande multinacional que abusou da súa inexperiencia.
A canción funciona, pois, como unha voz da experiencia colectiva e como un exemplo de sororidade: coñecer as vivencias doutras mulleres pode axudarnos coas nosas propias ao vernos reflectidas.
«Yo estaba ahí abrazada a la taza del váter. / Yo era incapaz de soltarla y ellos de mirarme.»
Durante toda a canción, repítense alusións á bulimia, un transtorno alimenticio estigmatizado e case sempre estreitamente ligado á ansiedade, á presión social e á violencia normaizada. Separar o eu escénico de Zahara da súa vida privada vólvese complicado en Merichane e tamén pouco relevante; consciente, confesa que fai isto agora mesmo porque sente que o segredo e o silencio protexen ás persoas que lle fixeron dano. Esta é a única forma de rachar cos círculos de violencia estrutural: evidencialos. A vergonza e a culpabilidade fannos vítimas silentes e exemplos coma o de Zahara poden axudar a que nos sintamos máis acompañadas, fortes e destemidas. Que as figuras públicas tomen a decisión de compartir as súas vivencias abre tamén a oportunidade de sabernos comprendidas e non xulgadas, e tamén de que o noso traballo artístico e profesional non se vexa desmerecido, afectado ou invisibilizado.
«Yo estaba ahí metiéndome los dedos hasta el fondo./ Queriendo vomitar las penas, la vida, el odio.»
Zahara fala en primeira persoa sen pedir perdón nin amosar arrepentimento e esta é unha forma de encarar a violencia que non adoitamos atopar nin na ficción nin na realidade. Mantén unha distancia eu - eles / vós insalvable. Presenta, sen romantizar, a bulimia, o medo, a violación, a manipulación e os abusos de poder; evidencia, en fin, o sistema de violencia estrutural que configura a imaxe pública e privada de moitas mulleres (artistas ou non).
Descoñezo se Merichane soa nas horas de máxima audiencia das cadeas musicais radiofónicas nas que se repiten cancións melancólicas sobre o sufrimento do amor romántico. Do que estou segura é de que decisións como a de Zahara rachan coa imaxe anxelical e inofensiva do pop; a industria musical —e a sociedade en xeral—encargouse de crear unha ilusión de divas do pop adolescente sen mensaxe que aos poucos e costosamente vai desfacéndose. Boa mostra disto é o movemento Free Britney que leva vixente desde 2009 e que en 2020 rexurdiu con máis potencia. Un dos memes máis repetidos durante o pasado ano foi «Se Britney sobreviviu a 2007, ti podes co 2020» acompañado das imaxes icónicas da cantante rapándose a cabeza a si mesma ou golpeando cun paraugas á prensa.
Durante o 2007, a cantante sufriu varias crises persoais que a levaron estar interna nun centro de saúde mental e tamén a perder a custodia das súas crianzas; desde 2008, vive baixo a tutela legal e económica de seu pai que controla practicamente todas as decisións da súa vida. Aínda estando incapacitada para tomar escollas na súa vida cotiá, nada impediu que durante anos realizase varias xiras mundias e facturase millóns de dólares. Agora é a propia Britney Spears a que solicita á xustiza que revise a súa tutela e as redes sociais as que se encargan de facer que nos preguntemos que hai de xusto en que a unha muller adulta coa capacidade de crear e xerar contido que se compra e vende a nivel mundial se lle negue a posibilidade de tomar decisións cotiás. Figuras como Britney Spears ou Miley Cyrus levan expostas á vida pública desde a nenez e ambas amosaron en múltiples ocasións o seu descontento e a dificultade de medrar cunha vida completamente exposta. Son elas as únicas responsables da súa situación ou cabería tamén sinalar culpables nas persoas que sacan proveito de telas baixo control?
«Yo estaba ahí en urgencias, acariciando el límite. Necesitaba algo infalible.»
Cómpren figuras nas que retratarse. Cancións coas que berrar de ira sen remorsos. Persoalmente, aborrezo o enfoque vitimista e derrotado de moitas pezas de ficción (películas, series, curtametraxes, libros, cancións…) que non aportan máis que morbo á violencia coa que xa convivimos acotío. Merichane é unha canción bailable; é unha canción para berrar con rabia.
En conxunto, música e imaxe transmiten unha sensación abafante e incómoda que non sobrepasa a intensidade da letra, senón que a acompañan e retratan a sensación alienante de saberse enganada de forma sistémica. No videoclip, Zahara sae arrodeada de varios homes diferentes, sempre en grupo, deixando patente que a violencia non é algo duns poucos, senón unha semente espallada e normalizada desde a infancia.
«Yo estaba entre las sábanas ásperas del verano/ dejando de ser quien había soñado.»
A adolescencia debera ser unha etapa líquida na que permitirnos equivocarnos e tomar decisións sen pensar nas consecuencias, acumular vivencias que nos axuden a descubrirnos e a definirnos, pero a realidade é que para moitas non é senón un trámite violento. «Tenía 12 años», lemos na fin do videoclip. É necesario, tamén, deixar os comentarios de son cousas de nenos para comezar a tomar en serio as actitutes machistas que se repiten a idades temperás.
«Yo estaba ahí con las llaves en la mano
Acelerando el paso,
fingiendo que hablaba con mi hermano
Yo estaba ahí dejándome hacer
Con tal de que acabase de una vez»
Un tema que tampouco debera ser novidoso é a necesidade de mudar o relato mítico da violencia, porque en moitas ocasións os nosos agresores son compañeiros de clase, profesores universitarios, veciños e familiares con poder social e económico que abusan da súa situación porque queren e porque teñen impunidade.
«Yo estaba de rodillas pidiendo perdón a vuestro Dios
Por no saber decirle que no
Yo estaba ahí confesándome por haberme tocado
Creyendo que ese era el puto pecado»
A canción, ademais, non pasa por alto a carga da moral cristiá que se nos inculca desde a nenez e que se encarga de situar sempre á muller como un obxecto do «mal»; como as mentirosas, as tentadoras, as responsables.
Merichane, lonxe de entristecer, dá folgos para continuar e ademais dá boa mostra de que dentro do mainstream pode caber a crítica. O produtor da canción, Martí Perarnau, comenta nunha entrevista que chorou ao recibir a letra da canción. Se cadra, precisamos como sociedade que máis homes choren ao escoitar as nosas vivencias para que tomen conciencia dunha vez da súa responsabilidade social.
Merichane - Zahara (2021)
Comentarios
Publicar un comentario