A angustia de entrar na casa, por Lara Rozados

Imaxe de nachosmooth (Flickr)  

De certa iconografía católica tírase a idea da abnegación das nais pelicano, quen de ferírense o propio peito para alimentar co seu sangue ás súas crías famentas, cal Cristo na Paixón (“bebede do meu sangue”). Mais non é certo: as aves premen o peteiro contra o peito para mellor procesar o alimento que gardan nel, para alimentárense a si e á rolada. Con todo, venceu o mito, a crenza popular e a súa utilización como icona, sobre a realidade. Tornou esta ave un símbolo da eucaristía, e non estamos agora na pascua, mais si en datas de enxalzamento da abnegación cristiá... E da materna (e cando non, pregunto?). E neste Nadal estraño chega Mamá Pelicano, de Alicia Fernández, para revolvernos contra esta imaxe, próxima á da Virxe das Dores, co peito inzado de coitelos na Semana Santa. Para revolvernos contra todo. Entrar no territorio Mamá Pelicano entraña riscos, implica asumir “a angustia de entrar na casa”. Encaixar a cabeza dentro da mandíbula do animal.

A poeta volve con este poemario, merecente do Fiz Vergara Vilariño no 2019, anos despois daquel Botar o mar polos ollos (2005), e aparicións nalgunha antoloxía ou obra colectiva, recitais como A rebelión da Décima Musa ou de rexentar a libraría Chan da Pólvora en Compostela. En Mamá Pelicano atopamos unha viaxe de volta. Dolorosa, mais consciente: a voz poética traza unha cartografía pola infancia e a pola familia. Non o fai soa: recorre á figura da pelicano aberta, como corpo sacrificial que inaugura o libro e acompaña a lectura. Non sabemos se “zurcirche o bandullo”, se coser a ferida ou “saltar nas entrañas”. Recorre tamén a un cazador, unha figura masculina que de seguir o patrón dos contos tradicionais podería erixirse en salvador. Mais non hai salvación, e o cazador, torpe, non dá feito. “Coitado”. Nesta viaxe percorremos unha casa, chea de vestixios. E de xente. “Aquí seguen”. A poeta advírtenolo “É cruel a historia que narro desde aquí dentro”, e tamén confesa “teño medo de que me atendades”. Mais imos deternos, tomar aire e acompañala. Valor.

Hai violencia no libro, porque hai violencia na familia. En todas as familias, na institución da familia, enténdase. Aquí hai bonecas de porcelana ou pratos de duralex contra o chan. Lágrimas. Xogar a papás e mamás coas primas en agosto. Os gatiños que pariu a gata roxa e que enterra o papá. A lingua que invade a boca dunha nena, no ano da comuñón, e a fai trousar. O “padrenuestro”. A filla da polio, “a da vergoña herdada” que ve como o pequeno mamífero que se lle prende no peito “a porfiar coa fame de quen pasou fame”, e adora ser alimento, “expulsar a necesidade sabida”. Mais non hai aquí sacrificio, si forza. Non é coma coller os trapos cando vén visita, e fregar “ata a debilidade”. “Sacrificabámonos”, afirma. “Con todo o que hai por facer”... Así e todo, contra o final formúlase a pregunta. “Que hei facer, Mamá Pelicano, para aliviarte?” Non hai alivio nestas páxinas. Ningún. 

Mais nesas fendas ou feridas nas que gardarse, como Xiana Arias, en Ortigas (2007), se gorecía no oco do ollo que lle faltaba á nena do cámping, nesa ferida colectiva bota a poeta “fariña a que admitas”. E remexe o amoado para constatar, con “máis po enriba do toucador”, coa “bailarina coa perna rota”, co “ruído atronador da tele”, coas “caixas e caixas de pastillas en cada cuarto”, “É bonito recoñecernos desde aquí / desde a angustia de entrar na casa”. Non hai case metáforas no libro, porque non as necesita, tan brutal é a realidade núa. De habelas, son transparentes. Se cadra son metonimias, ou esa iconografía que se nos foi inculcando, católica ou non, desde cativas. Con versos breves pero exactos, imaxes crúas mais tamén cálidas, Alicia Fernández destripa (nunca mellor dito) esa nai pelicano que se cadra nunca tivo intención de se ferir o peito e só quería dar de comer. 

Alicia Fernández: Mamá Pelicano

Espiral Maior 2020