A representación complicada, por María Reimóndez

Cando falamos da importancia da representación na literatura véxome a miúdo sorprendida por como os debates xiran, liderados por persoas con privilexios, ao redor da pregunta de se unha persoa (léase home, branco, heterosexual, etc...) pode ou non pode tratar certos temas ou representar certas realidades. Obviamente é esta unha cuestión complexa á que eu mesma me enfronto constantemente na miña propia escrita, mais sempre que se formula dende a óptica de que a literatura é unha arte na que todo o mundo ten a mesma lexitimidade para contalo todo, de inmediato me vexo sacudida por unha certa violencia. Como muller non heterosexual sei perfectamente da importancia que ten non só que na literatura (e na arte en xeral) haxa unha representación diversa de identidades, senón sobre todo da óptica dende a cal estas se manifestan. A representación non pode ser un exercicio decorativo no que homes cisheterosexuais pretendan poñer a proba as súas dotes narrativas habitando corpos dos que non coñecen nin a mínima experiencia. Isto chámase falocentrismo e levámolo experimentando toda a historia literaria occidental.

Na tensión destes debates moitos máis desenvolvidos en lugares onde a poboación e sobre todo a literatura non é tan maioritariamente branca como en Galicia achegueime recentemente a A Complicated Kindness, obra da autora canadense Miram Toews, celebrada xa como un clásico moderno polo seu impacto na literatura deste país. Non é para menos, dado que Toews presenta case por primeira vez unha visión dende dentro da comunidade menonita. A protagonista desta novela é Nomi Nickel, unha adolescente en plena rebelión que vive co seu lacónico pai nunha comunidade de personaxes únicos tras a misteriosa desaparición da súa irmá e da súa mai. Non hai nesta novela nada de explicación, nada de exotismo. Calquera pode entender o ambiente represor no que vive Nickel, que non é en absoluto exclusivo da comunidade menonita, e tamén as transgresións grandes e pequenas (e os seus prezos) que as mulleres pagamos cando non aceptamos o mundo que se nos impón como único.

Se algo destaca desta obra é a capacidade da súa protagonista para retratar dende dentro o absurdo das crenzas relixiosas, a opresión aleatoria que estas impoñen nos seres humanos en calquera contexto e, tamén, a sensación de tolemia permanente que para unha adolescente supón ter que navegar as normas absurdas nas que é socializada. Porque, como calquera adolescente, Nickel está preocupada polo que a rodea, busca estar a gusto no seu corpo, expresar o seu desexo, perseguir os soños que cre xustos para ela mesma. No momento da vida en que cómpre cuestionalo todo, Nickel vai descubrindo os silencios que foron rodeando a súa vida, dende a presenza da irmá e da mai en toda a novela, intrigantes case ata o final, ata os silencios que o heteropatriarcado impón sobre o desexo e as fantasías románticas que ela proxecta no seu mozo.

Mais, no fondo, Toews apunta certeira nesta obra a poñer en cuestión a nosa capacidade, a das lectoras, para empatizar e para ler sen exotismos. Para non sermos as turistas que chegan dende Estados Unidos (a comunidade da protagonista vive na fronteira entre os dous países) para visitar a aldea creada para elas onde as mozas e mozos da panda de Nickel traballan recreando ante estes ollos alleos a vida que se supón que deben levar as menonitas, alleas a todo progreso, retrógradas e exotizadas. Toews, co seu humor incisivo, consegue que leamos as nosas outras sen que teñan que poñer, como fan as mozas e mozos no centro de acollida de visitantes, as roupas que agardamos polas nosas expectativas creadas.

En tempos en que no audiovisual vemos fenómenos como Orthodox (a exotización e demonización dunha comunidade xudía moi concreta) e mesmo Pure (a serie canadense sobre drogas que transcorre nunha comunidade menonita, rexeitada por todas as voces posibles e variadas desta orixe), cómpre poñer un oído máis atento. Aí a literatura ten a capacidade de facernos entender por que contar dende dentro é tan importante. Porque só dende dentro somos quen de poñernos na pel da outra que é, ao final, o que fai de nós humanas.

A Complicated Kindness, Miram Toews