A Ciencia dos Anxos, por Eli Ríos

Cartaz da representación

Das dezanove edicións convocadas do Premio Rafael Dieste de Teatro só dúas mulleres gañaron este certame. En 2003, Inma António, coa obra A ciencia dos anxos, convertíase na primeira muller en acadar este premio.

Este escaso dez por cento de obras gañadoras de autoría de muller ofrécenos un punto de partida relevante para considerar os atrancos aos que se enfrontan as dramaturgas. Non descubro nada novo ao sinalar a concentración das posicións privilexiadas nos homes. Esta tradicional masculinización dos campos culturais galegos, cando non impediu a incorporación das mulleres, tentou invisibilizalas ou marxinalizalas. Resulta paradóxico que poidamos sinalar unhas cantas figuras masculinas "totalizadoras", é dicir, director- actor- escritor e que, pola contra, non recoñezamos esa mesma característica nas mulleres porque "só" se centran nunha das profesións. E, aquí, neste momento de finais do século XX e inicios do século XXI, é cando irrompen con forza as propostas escénicas das creadoras galegas fronte a estas inercias androcéntricas e aos discursos patriarcais do noso campo literario e da nosa sociedade.

Por unha banda, enfrontan a invisibilización da crítica académica e do mundo editorial coa creación de espazos alternativos, a recuperación dun repertorio cultural propio tanto na cuestión de xénero como de identidade ( Xohana Torres, María Xosé Queizán, Dorothea Bárcena, etc, etc, etc) e comparten un discurso feminista que conleva, por outra parte, á renovación das propostas escénicas. E, neste punto, é onde as mulleres deciden as regras do xogo e da ficcionalidade e atacan directamente o discurso falocentrista:

LUZ.- Non, Gabriel, non son un anxo... Son a científica modelo, ¿lembras? Os científicos non temos aciñas. Vestimos bata branca e somos señores moi serios...[1]

O humor, a retranca e ruptura coa linguaxe canónica desaban nunha mirada propia. A muller é quen mira e quen se mira sen que exista unha xerarquía vertical na que un autor colocaba a muller para ser mirada. Non. As creadoras xeran novas realidades tanto no nivel da escrita como no da representación xa que a muller non é quen espera a que apareza unha desas escasas protagonistas femininas para poder traballar. Non só desartellan o discurso patriarcal senón que abaten o omnipresente universo cisheteropatriarcal con novas dinámicas. E en A ciencia dos anxos todo isto é unha realidade cunha protagonista muller que guía a acción e ten un papel activo no desenvolvemento dos acontecementos. Ademais, o seu discurso non é o que se espera das mulleres e estoupa polos aires todos os prexuízos machistas.

... E alí están os dous irmáns, chamando a unha porta que el non coñece. Ábrelles unha muller cun meniño duns dous anos no colo que fica paralisada ao velos alí. Dilles que pasen, nerviosa. Luz pregúntalle a aquela muller: "¿sabes quen son?" A outra dille que si, que ela ... pero Luz non deixa que aquela muller fale, só di: "eu son a herdeira, pero a viúva es ti". E explica que xa fixo as xestións para tansferirlle a aquela muller a herdanza e que se ocupará de que a pensión do morto vaia parar ás mans do único fillo do defunto, o fillo daquela muller...[2]

A mirada de quen le, a mirada do público cuestionada pola sororidade entre mulleres. A ollada de quen participa no espectáculo anégase dunha mudanza que derruba universos simbólicos cunha muller que fala desde si mesma, do que lle peta, do que lle sae de dentro e lonxe dos estereotipos marcados. A sororidade, a amizade, o rexeitamento do capitalismo neoliberal, as mudanzas para encontrar o pracer, a diversidade...

GABRIEL.- Algún día teriamos que quedar para tomar un café ou unha copa ou cear... Os tres, quero dicir... É estraño que nestes anos nunca nos viramos fóra do traballo... Un día quedamos os tres e...

LUZ.- ¿Qué tres?

GABRIEL.- Ti e máis eu e... o teu mozo...

LUZ.- ¿O meu mozo?

GABRIEL.- O teu mozo... ou o que sexa...

LUZ.- Eu non tenño mozo.

(Gabriel dubida uns instantes)

GABRIEL.- ¿A túa moza?

LUZ.- Non, tampouco moza.

GABRIEL(Xustificándose).- Non, como dixeches que non vivías soa... eu pensei que ti... xa me entendes... que non vivías soa...

LUZ (A rir).- Vivo con dous gatos, unha cadela e dous acuarios de trescentos litros cada un, onde teño uns cantos peixes que son o pasatempo favorito de Fred.

GABRIEL.- ¿Fred?

LUZ.- Un papagaio atorrante e adorable.[3]

E a protagonista ten formación universitaria, un traballo prestixioso por méritos propios (rexeita o apelido familiar nun determinado momento), unha conciencia ecofeminista que defende ata as últimas consecuencias e toda unha serie de características que a definen como parte activa da sociedade e non do decorado. E a autora dóalle unha ferramenta imprescindible: a da palabra. Ata tal punto que é a protagonista quen artella o discurso da autora: se ela non sabe, por exemplo, como se chama unha máquina, tampouco o vai saber quen escribe as acotacións.

GABRIEL.- ¿Trebellos?

LUZ (Pon en funcionamento un deses obxectos de movemento continuo que hai a carón do microscopio de Gabriel.).- Por exemplo.[4]

Aí, no que non se di no texto teatral, nos silencios, é onde nos está buscando a autora para que enchamos eses ocos, para que entremos no xogo ficcional, para que escoitemos con atención a precisión da linguaxe de Luz cando nos fala de espectómetros, moléculas, virus e bacterias. E a ferramenta da palabra cimenta os espazos nos que facerse visible sen complexos, sen dramatismos, desde o lugar contemporáneo coa mirada posta no futuro que derrubará toda a arquitectura simbólica do patriarcado. Incluso sobre o corpo da muller porque o erotismo tamén é unha construción social da que a lectora-espectadora-parte do diálogo ten responsabilidade. E a palabra constrúe realidades, vólvese corporeidade.

LUZ.-( Silencio. Encende un cigarro) Nunca ninguén me fixera o amor deste xeito. Só palabras. Só desexo. Ninguén me fixera o amor así, como mo ves de facer ti. Con toda a alma. Totalmente... entregado. Supoño que así é como deben de facelo os anxos... como non teñen sexo, xa sabes... Así é como os anxos deben facer o amor. Así deben amarse. Si. (Séntase e ponse a traballar. Silencio.)[5]

A emoción de amar, neste caso, transfírese á palabra sen ningún tipo de drama e quebra aquel binómio canónico de pracer/dor( nas mulleres, claro!) para transformalo en gozo afectivo-sexual. E, curiosamente, ese deleite cuestiónanos, pon en corentena o falocentrismo da nosa sociedade e obríganos a ter un papel activo porque o erotismo aliméntase da fantasía e da imaxinación. O pracer nace do que a fantasía proxecta e quen le/participa do acto teatral idea as imaxes para que a experiencia ficcional sexa factible. Esta obra só nos suxestiona unha outra alteridade posible. O resto é cousa nosa.

Esta construción de mundos posibles veu para quedar. E, para conseguilo, un dos recursos que utiliza Inma António neste texto é a imprecisión espazo-temporal: a acción acontece nun laboratorio dunha Fundación, nun lugar indeterminado e nun lapso temporal non definido. Hai unha clara intención universalizadora do discurso. De feito, Luz, a protagonista, traballa cun virus bacteriano creado nun laboratorio que todos os poderes económicos e de investigación militar cobizan. Sóavos de algo? Pois esta, señoras, é só unha parte da historia de A ciencia dos anos escrita hai unha década. O resto é cousa vosa.

A Ciencia dos Anxos, Inma António, (2005)