 |
| Cartaz da representación |
Das
dezanove edicións convocadas do Premio Rafael Dieste de Teatro só dúas mulleres
gañaron este certame. En 2003, Inma António, coa obra A ciencia dos anxos,
convertíase na primeira muller en acadar este premio.
Este
escaso dez por cento de obras gañadoras de autoría de muller ofrécenos un punto
de partida relevante para considerar os atrancos aos que se enfrontan as
dramaturgas. Non descubro nada novo ao sinalar a concentración das posicións
privilexiadas nos homes. Esta tradicional masculinización dos campos culturais
galegos, cando non impediu a incorporación das mulleres, tentou invisibilizalas
ou marxinalizalas. Resulta paradóxico que poidamos sinalar unhas cantas figuras
masculinas "totalizadoras", é dicir, director- actor- escritor e que,
pola contra, non recoñezamos esa mesma característica nas mulleres porque
"só" se centran nunha das profesións. E, aquí, neste momento de
finais do século XX e inicios do século XXI, é cando irrompen con forza as
propostas escénicas das creadoras galegas fronte a estas inercias
androcéntricas e aos discursos patriarcais do noso campo literario e da nosa
sociedade.
Por
unha banda, enfrontan a invisibilización da crítica académica e do mundo
editorial coa creación de espazos alternativos, a recuperación dun repertorio cultural
propio tanto na cuestión de xénero como de identidade ( Xohana Torres, María
Xosé Queizán, Dorothea Bárcena, etc, etc, etc) e comparten un discurso
feminista que conleva, por outra parte, á renovación das propostas escénicas.
E, neste punto, é onde as mulleres deciden as regras do xogo e da
ficcionalidade e atacan directamente o discurso falocentrista:
LUZ.- Non, Gabriel, non son un anxo... Son a científica modelo,
¿lembras? Os científicos non temos aciñas. Vestimos bata branca e somos señores
moi serios...[1]
O
humor, a retranca e ruptura coa linguaxe canónica desaban nunha mirada propia.
A muller é quen mira e quen se mira sen que exista unha xerarquía vertical na
que un autor colocaba a muller para ser mirada. Non. As creadoras xeran novas
realidades tanto no nivel da escrita como no da representación xa que a muller
non é quen espera a que apareza unha desas escasas protagonistas femininas para
poder traballar. Non só desartellan o discurso patriarcal senón que abaten o
omnipresente universo cisheteropatriarcal con novas dinámicas. E en A
ciencia dos anxos todo isto é unha realidade cunha protagonista muller que
guía a acción e ten un papel activo no desenvolvemento dos acontecementos.
Ademais, o seu discurso non é o que se espera das mulleres e estoupa polos
aires todos os prexuízos machistas.
...
E alí están os dous irmáns, chamando a unha porta que el non coñece. Ábrelles
unha muller cun meniño duns dous anos no colo que fica paralisada ao velos alí.
Dilles que pasen, nerviosa. Luz pregúntalle a aquela muller: "¿sabes quen
son?" A outra dille que si, que ela ... pero Luz non deixa que aquela
muller fale, só di: "eu son a herdeira, pero a viúva es ti". E
explica que xa fixo as xestións para tansferirlle a aquela muller a herdanza e
que se ocupará de que a pensión do morto vaia parar ás mans do único fillo do
defunto, o fillo daquela muller...[2]
A
mirada de quen le, a mirada do público cuestionada pola sororidade entre
mulleres. A ollada de quen participa no espectáculo anégase dunha mudanza que
derruba universos simbólicos cunha muller que fala desde si mesma, do que lle
peta, do que lle sae de dentro e lonxe dos estereotipos marcados. A sororidade,
a amizade, o rexeitamento do capitalismo neoliberal, as mudanzas para encontrar
o pracer, a diversidade...
GABRIEL.- Algún día teriamos que quedar para tomar un café ou unha copa
ou cear... Os tres, quero dicir... É estraño que nestes anos nunca nos viramos
fóra do traballo... Un día quedamos os tres e...
LUZ.- ¿Qué tres?
GABRIEL.- Ti e máis eu e... o teu mozo...
LUZ.- ¿O meu mozo?
GABRIEL.- O teu mozo... ou o que sexa...
LUZ.- Eu non tenño mozo.
(Gabriel
dubida uns instantes)
GABRIEL.- ¿A túa moza?
LUZ.- Non, tampouco moza.
GABRIEL(Xustificándose).- Non, como
dixeches que non vivías soa... eu pensei que ti... xa me entendes... que non
vivías soa...
LUZ (A rir).- Vivo con dous gatos, unha
cadela e dous acuarios de trescentos litros cada un, onde teño uns cantos
peixes que son o pasatempo favorito de Fred.
GABRIEL.- ¿Fred?
LUZ.- Un papagaio atorrante e adorable.[3]
E
a protagonista ten formación universitaria, un traballo prestixioso por méritos
propios (rexeita o apelido familiar nun determinado momento), unha conciencia
ecofeminista que defende ata as últimas consecuencias e toda unha serie de
características que a definen como parte activa da sociedade e non do decorado.
E a autora dóalle unha ferramenta imprescindible: a da palabra. Ata tal punto
que é a protagonista quen artella o discurso da autora: se ela non sabe, por
exemplo, como se chama unha máquina, tampouco o vai saber quen escribe as
acotacións.
GABRIEL.- ¿Trebellos?
LUZ (Pon en funcionamento un deses obxectos de
movemento continuo que hai a carón do microscopio de Gabriel.).- Por
exemplo.[4]
Aí,
no que non se di no texto teatral, nos silencios, é onde nos está buscando a
autora para que enchamos eses ocos, para que entremos no xogo ficcional, para
que escoitemos con atención a precisión da linguaxe de Luz cando nos fala de
espectómetros, moléculas, virus e bacterias. E a ferramenta da palabra cimenta
os espazos nos que facerse visible sen complexos, sen dramatismos, desde o
lugar contemporáneo coa mirada posta no futuro que derrubará toda a
arquitectura simbólica do patriarcado. Incluso sobre o corpo da muller porque o
erotismo tamén é unha construción social da que a lectora-espectadora-parte do
diálogo ten responsabilidade. E a palabra constrúe realidades, vólvese
corporeidade.
LUZ.-( Silencio. Encende un cigarro) Nunca
ninguén me fixera o amor deste xeito. Só palabras. Só desexo. Ninguén me fixera
o amor así, como mo ves de facer ti. Con toda a alma. Totalmente... entregado.
Supoño que así é como deben de facelo os anxos... como non teñen sexo, xa
sabes... Así é como os anxos deben facer o amor. Así deben amarse. Si.
(Séntase e ponse a traballar. Silencio.)[5]
A
emoción de amar, neste caso, transfírese á palabra sen ningún tipo de drama e
quebra aquel binómio canónico de pracer/dor( nas mulleres, claro!) para
transformalo en gozo afectivo-sexual. E, curiosamente, ese deleite
cuestiónanos, pon en corentena o falocentrismo da nosa sociedade e obríganos a
ter un papel activo porque o erotismo aliméntase da fantasía e da imaxinación. O pracer nace do que a fantasía proxecta e quen le/participa
do acto teatral idea as imaxes para que a experiencia ficcional sexa factible.
Esta obra só nos suxestiona unha outra alteridade posible. O resto é cousa
nosa.
Esta construción de
mundos posibles veu para quedar. E, para conseguilo, un dos recursos que
utiliza Inma António neste texto é a imprecisión espazo-temporal: a acción
acontece nun laboratorio dunha Fundación, nun lugar indeterminado e nun lapso
temporal non definido. Hai unha clara intención universalizadora
do discurso. De feito, Luz, a protagonista, traballa cun virus bacteriano
creado nun laboratorio que todos os poderes económicos e de investigación
militar cobizan. Sóavos de algo? Pois esta, señoras, é só unha parte da
historia de A ciencia dos anos escrita hai unha década. O resto é cousa vosa.
A Ciencia dos Anxos, Inma António, (2005)
Comentarios
Publicar un comentario