Relendo o cine clásico: The Heiress (1949), por Paula Bouzas

Adaptación cinematográfica da obra de Henry James Washington Square. Guión de Ruth Goetz & August Goetz. Dirección de William Wyler.

Adóitase describir o argumento desta película como a historia de Catherine Sloper (interpretrada por Olivia de Havilland), unha muller relativamente nova e pouco agraciada, herdeira dunha grande fortuna, que é seducida por un conquistador nato, Morris Townsend (interpretado por Montgomery Clift). Da película, saliéntase a cotío a mestría, por parte do director e da actriz, á hora de desenvolver a personaxe, de representar a súa mudanza, motivada pola traizón da que é vítima e da súa decepción, así coma a ambigüidade e a potente capacidade de atracción que Clift consegue imprimirlle á figura antagonista. Con todo o aspecto máis impactante, máis transcendente da historia, para min, é o que subxace a esta primeira lectura.

Durante toda a película, fanse explícitos os valores que rexen as relacións matrimoniais (por tanto, as relacións de xénero no ámbito da parella e no familiar) da clase alta vitoriana. Espérase que o home estea ocupado profesionalmente, sexa respectable e se comporte con austeridade. A esposa perfecta, en compensación, ten que moverse ben en sociedade: ser encantadora e físicamente agradable, ter estilo, amosar capacidades sociais e saber entreter (para o cal debe dominar as técnicas da conversa e adquirir aptitudes musicais). A nosa Catherine Sloper caracterízase por todo o contrario: prefire quedar na casa bordando, é tímida de máis como para levar unha conversa, non domina nin o canto nin o piano e non lle presta atención ao seu aspecto físico (o único momento no que se mostra algo vaidosa é cando pon un vestido da cor favorida da súa nai e espera con iso agradar o seu pai). De xeito paralelo, Morris Townsend é a antítese do perfecto home de familia acomodada: non ten vocación coñecida, pero si evidentes aptitudes sociais, investiu o seu patrimonio en viaxar por Europa, sen “capitalizar” esta experiencia de cara a formarse e sacar algún tipo de proveito laboral, e coida extremadamente o seu aspecto físico.

É incrible que, con todos os indicios que aparecen nesta obra mestra cinematográfica, aínda sigamos falando hoxe dunha dicotomía na relación entre Sloper e Townsend, de dúas formas de entender o amor e a ética, e non da súa perfecta simbiose; que se siga afirmando o amor profundo que sentía ela e da refinada (e interesada) ambigüidade proxectada por el. Está claro que Townsend aspira a acadar folgura económica, mesmo certos luxos, e que o seu interese por Sloper xorde (e radica) nese afán. É incompatible isto co feito de que a queira, de que desexe compartir con ela a súa vida? Pero o que máis me interesa desta reflexión non é tanto a figura de Townsend, senón a que se constrúe, por contraposición, coa de Catherine Sloper. Por que será o amor da personaxe feminina sempre interpretado por descontado como un amor incondicional, xeneroso, que non responde a necesidades nin expectativas, motivado por impulsos viscerais e inocentes? Neste tipo de lecturas ponse de manifesto un prexuízo que, moito me temo, nos afasta doutras interpretacións, moito máis profundas, da película. Por que non nos preguntamos en que sentido ama ela a Morris Townsend? Durante toda a longametraxe queda claro (non só a través dos planos que mostran a súa expresión e a súa linguaxe corporal, ou as luces que iluminan as escenas, senón tamén nos diálogos) que Catherine ama a forma que el ten de tratala e de fomentar a súa autoestima (de escoitala, de minimizar as súas carencias, de apoiala, de valorar aquilo que o seu entorno considera motivo de desprezo) e a posibilidade dunha relación completa (emocional e físicamente: ela busca en varias escenas claramente o contacto físico e anos despois lamentará abertamente que non chegasen nunca a compartir habitación en certo hotel xunta o río). As dúas figuras, non só a de Morris, teñen as súas necesidades e as súas expectativas.

E o que parte o corazón de Catherine non é o abandono por parte de Morris Townsend; é o desprezo manifesto do seu pai (representante, non da razón, como describen moitas das reseñas sobre a película, senón da convención) e a total falta de confianza que nas súas capacidades mostran as persoas que máis deberían querela. De feito, tras admitir a posibilidade de que haxa un interés material por parte do seu amante, confésalle ao seu pai, na confrontación por certo máis relevante de toda a película, que se ela, a falta doutras capacidades, ten efectivamente que acabar mercando o amor dun home, querería que ese home fose Morris. No entanto, a visión que tivera do seu pai e a súa relación con el queda rotunda e definitivamente destruída tras esa confrontación. O que leva ao xurdimento desoutra Catherine, unha Catherine pechada aos seus sentimentos, incapaz de mostrar empatía e perfectamente capaz de actuar con crueldade, non é o desengano amoroso: é a violencia que sobre ela exerceu a sociedade na que está inmersa.

The Heiress, 1949