Nestes días que deberan ser de
celebración e reivindicación do camiño andado pola comunidade LGTBIAQ+, por
desgraza, asistimos a un espectáculo terrible de discriminación disfrazada de
bioloxía barata e de enaltecemento das “verdadeiras mulleres”. Unha onda de
transfobia desatouse en redes sociais nas últimas semanas con discursos moi
daniños para as persoas trans ás que tanto temos que agradecer no avance da
visibilidade do conxunto da comunidade.
Nomes de distintas filósofas e
teóricas feministas están desfilando por perfís con centos de persoas
seguidoras co único obxectivo de poñer en dúbida as vivencias das persoas
trans; ler teoría, por suposto, é sempre algo positivo que nutre a nosa
capacidade crítica, pero subir fragmentos descontextualizados que se
interpretan libremente para ferir a unha parte da comunidade non só non é
beneficioso, senón que baleira de contido as obras. A historia do feminismo é
complexa e apaixoante, tanto que conseguiu avanzar e cuestionarse a si mesma
ata chegar á interseccionalidade e o movemento queer. Por suposto, a miña é unha visión completamente posicionada
nestes dous puntos.
Neste mes de xuño, observei con
tristura como en medios de comunicación e redes sociais resoaron voces que
castigan, insultan e exclúen ás persoas trans do movemento feminista aludindo á
xenitalidade e a unha suposta apropiación, por parte das mulleres trans, dos
dereitos gañados polas mulleres cis. Google (ou calquera outro motor de busca
menos sesgado) é unha ferramenta potentísima para poñerse ao día nos termos de cis,
trans e TERF, así que non vou dedicar máis tempo a explicalos, xa que a
miña intención non é escribir un monográfico sobre teoría -dado que non son
experta-, senón propoñer algúns filmes que penso que poden axudarnos a gañar
sensibilidade cara ás persoas trans que conviven na nosa sociedade e que
merecen toda a nosa empatía e o noso respecto.
Algunhas das vantaxes de que o mes
do orgullo (xuño) sexa mainstream é
que podemos acceder moi facilmente a contidos LGTBIAQ+, en RTVE, sen ir máis
lonxe, na sección “A la carta”, atopamos a película Una mujer fantástica, así que esta é a miña recomendación de hoxe!
Una mujer fantástica (Sebastián
Lelio, 2017)
Marina (Daniela Vega) é unha
cantante lírica de Santiago de Chile cun traballo precario na hostalaría, é
camareria, vaia, o único oficio reservado con dignidade ás artistas que non
temos a sorte de ser descubertas aos sete anos para converternos es súper estrelas
;) Marina ten algúns bolos e ademais unha relación con Orlando, un home cis
duns cincuenta anos que vai a saunas, vive nun piso modesto e ten unha cadela
tranquila e educada. Son unha parella heterosexual romántica que está a piques
de marchar de viaxe.
Unha noite Orlando esperta
confundido despois de sufrir un ataque, Marina intenta axudalo e levalo a
urxencias; no camiño, Orlando cae polas escaleiras e finalmente falece nun
hospital.
Marina, entre todas estas facetas da
súa vida, é unha muller trans e esta non é unha información que ela nos dea nin
que se presente dun modo chamativo, senón que imos descubrila a través do desprezo con que o resto de
persoas se dirixen a ela. Penso que a maxia deste filme reside na simpleza con
que se pon de manifesto a violencia cotiá e normalizada da transfobia.
Moitas das situacións retratadas
teñen relación coa burocracia e moitas outras denotan a falta de empatía e a crueldade da que son capaces
algunhas persoas amparadas pola súa ideoloxía. A Marina, por exemplo, pídenlle
a súa indentificación e pese a responder que está en trámites, desde ese intre,
o axente diríxese a ela en masculino sen importarlle a incomodidade que
provoca; prohíbenlle entrar ao enterro e ao velatorio da súa parella; a
investigadora encargada de indagar na morte de Orlando dá por sentado que
Marina é prostituta e se viu forzada a defenderse dunha agresión sexual; en
numerosas ocasións empregan o seu nome de nacemento, Daniel, como insulto e a
familia de Orlando chega a secuestrala para deixala despois na zona das
prostitutas, soa e coa cara deformada envolta en cinta adhesiva.
En moitas escenas, repítense os
tópicos dos espellos como metáforas da propia percepción, como un xogo que nos
recorda a importancia desa idea de vernos reflectidas para atoparnos
representadas. Marina altera as conviccións de moitas persoas que a arrodean
porque racha dunha forma total e inocente co binarismo home-muller imposto.
Nunha escena, a ex muller de Orlando refírese a ela como unha quimera, “te miro y no sé lo que veo,
una quimera”, e desta forma tan poética négaselle a Marina a súa existencia con
total impunidade. En moitas ocasións, as persoas cis recorren á xenitalidade
ignorando que iso é algo ofensivo e tránsfobo; un dos acertos da película é
centrarse neste tema dun modo bastante claro, pois para as persoas que discuten
as vivencias de Marina, todo se reduce aos xenitais, a exames médicos, a espila
contra a súa vontade e baixar a mirada cando manteñen unha conversa. A trama
transmite un sentimento abafante e molesto que penso que pode funcionar como
unha sorte de terapia de choque para quen aínda non entenda o insoportable e
irrespectuoso que resulta preguntar unha e outra vez polos xenitais dunha
persoa.
Algo que chama a miña atención de
forma positiva é que este non é un filme sobre o acoso, senón sobre a
felicidade e a tan famosa resiliencia dunha persoa que aínda vivindo coa
meirande parte da sociedade na súa contra, sae á rúa, vive e serve como exemplo
de que hai moito máis detrás da palabra trans.
Ocórreseme que Una mujer fantástica
transmite a mesma felicidade da primeira metade de Boys don’t cry (Kimberly Peirce, 1999) e digo a primeira metade
porque eu non fun quen de rematar o filme —baseado nunha historia real—, xa que
despois todo se volve violento e brutal e a película ben merece outra recensión
que explique este comentario. Na contra dalgunhas desta historias reais das que
xa escoitamos falar en centos de ocasións e que ás veces infunden máis medo, Una mujer fantástica abre camiño á non
violencia e á posibilidade de repensar a nosa responsabilidade individual na
sociedade. Marina sorrí, enfádase, canta, ten sexo, persegue os seus soños e
por enriba de todo non permite que quen oprime acabe gañando. De feito, a súa
vida non se conforma tan só de respostas agresivas, senón que observamos a boa
relación coas compañeiras, como a súa familia a apoia e amósase unha rede
afectiva sólida; Marina remata o filme conseguindo traer de volta á adorada
cadela de Orlando e cantando nun teatro ateigado.
Durante o filme dá voltas unha chave
co nº 181 que pertencía a un armario de Orlando ata que atopa o lugar ao que
pertence, a sauna “Finlandia”. Agardamos, como Marina, atopar algo dentro, unha
grande resposta ás nosas inquedanzas, pero o armario está baleiro. Este intre
resume a esencia da película: alí onde cremos que imos atopar algo
extraordinario, tan só hai unha muller fantástica como calquera outra, cos seus
medos, o seu dó e os seus soños. Unha muller como calquera outra.
Como ensinanza, para rematar, eu
quedaría con esta imaxe: nun plano xeral, Marina camiña pola rúa diante dalgúns
locais e un vento cada vez máis forte levántase e impídelle seguir avanzando. O
aire sopra cada vez con máis forza ata que Marina queda detida nunha pose
diagonal sostida tan só pola forza do ar. Ela avanza contra o furacán e déixase
abrazar pola adversidade, envolta nun vento forte que a mantén en pé sen
esforzo.
Una mujer fantástica (Sebastián Lelio, 2017)
Comentarios
Publicar un comentario