As rapazas listas saben bailar, por María Reimóndez

Seguramente hai moitas películas e libros que nos gustaron na nosa infancia e na nosa adolescencia que é mellor deixar onde estaban e non revisitalos endexamais. Haberá tamén moitas películas famosas no seu día que non nos gustaron nin cando saíron (penso en Pretty Woman, esa historia dun prostituidor rico que merca unha muller primeiro con cartos e logo co amor romántico). Mais de cando en vez a revisión daquelas películas e libros de hai moito tempo trae consigo unha ollada nova que se cadra segue pasando desapercibida moitos anos máis tarde.

Imaxino que a xente que segue vendo Dirty Dancing (1987) no ano 2020 seguramente verá pouco máis ca a historia de amor entre Johnny, o bailarín cachas do resort e Baby, a moza acomodada que vén de vacacións. Porén, son tantas as cuestións que esta película trata dun xeito innovador e fondamente feminista que resulta incrible que non vexamos Dirty Dancing o 8 de marzo e bailemos entre todas un chisco.

Para empezar, a película rompe cunha gran cantidade de clichés do xénero romántico sen que as espectadoras nos deamos plenamente conta nunha primeira visual. Irei un por un porque como digo son un bo feixe deles. O primeiro ten que ver co protagonista masculino. A pesar da súa apariencia de “chico malo” (ese do que non se queren namorar xa máis as mozas hetero/bi feministas, por fortuna), Johny é precisamente o contrario do cliché, que só respecta na vestimenta. Se nos paramos a analizar os seus actos, Johnny é o contrario do cliché. Primeiro, por se a alguén se lle escapaba, dedícase a bailar. Non é unha actividade masculina por excelencia, que se diga, menos vindo dun ambiente no que a súa alternativa laboral, como indica nun momento de película, é afiliarse ao sindicato de obreiros da construción. Non é que sexa contraditorio traballar na construción e bailar cha-cha-cha, pero habitual de seguro que non é. De feito arríscome a dicir que na nosa sociedade contemporánea bailar é por definición unha actividade que racha coa masculinidade, e tanto ten se falamos do baile tradicional (e nótese que non era así noutras xeracións), bailes de salón, ballet, ou disco (coa única excepción se cadra do break dance e os bailes de rúa estadounidenses). Pero non chega con isto, Johnny é amigo da súa compañeira de baile, Penny. Amigo de verdade: preocúpase por ela, aconsella (igual que o fará ela máis tarde) mais non xulga nin (sobre)protexe, exerce os coidados en todo momento, un trazo que se estende a outros personaxes masculinos como o pai de Baby. Así que aí xa caeu a primeira ficha do cliché. Johny non é un chico malo. É, simplemente, un mozo de clase baixa, que nunca tivo oportunidades na vida e ao que ninguén tratou como unha persoa con valor(es), coñecemento e valía.

Mais, por suposto, a protagonista absoluta desta película escrita e dirixida por mulleres é Baby. Baby, descubriremos logo, chámase en realidade Frances, en honor da primeira muller que entrou a formar parte do goberno dos Estados Unidos. É unha moza de clase media-alta que na súa interacción con Johnny e o seu mundo nunca adopta unha visión paternalista nin de superioridade. Cre na xustiza e comeza a comprobar cales son os atrancos para que esta aconteza. Nese sentido, entronca coa protagonista de Adiviña quen vén cear esta noite, pois pon diante do seu pai as contradicións de defender certas ideas sempre e cando estas non entren no espazo do privado. Baby é unha protagonista atípica. Non é guapa (esa é a súa irmá) e está en constante estado de aprendizaxe. Mais, a diferenza da Sandy de Grease, por exemplo, Baby non é ningunha reprimida que precisa afirmar o seu valor pintándose ou vestindo “sexy”. De feito, de xeito maxistral o equipo da película (dúas incribles mulleres e un home gai) só viste a Baby de xeito máis explosivo cando ten que ir substituír a Penny bailando e faino con maquillaxe teatral e esaxerada, cun peiteado típico do escenario, nada favorecedor. A ninguén lle interesa Baby nin pola súa roupa nin porque vaia cumprir os requisitos patriarcais de ser “sexy”.

Baby e Dirty Dancing interésannos a moitas mulleres (e sería interesante falar noutro momento de como se fixo a película nas condicións máis precarias porque ningún produtor quería tocala ao considerarse unha “película de mulleres”) porque o filme trata principalmente do desenvolvemento do desexo sexual feminino libre. O principal exemplo é, obviamente, o de Baby. Vexamos de novo as diverxencias co estereotipo patriarcal: neste, non hai nada máis sexualizante para os corpos das mulleres ca o baile. Nesta película, malia as apariencias, o baile é de todo menos iso. Aquí non, o baile é unha dificultade, unha rutina, unha forma de expresión salvaxe mais sobre todo unha exploración do corpo propio, un desafío da propia protagonista con ela mesma. O desexo sexual vén despois, vén afincado no coñecemento das persoas e dos seus valores. 

 

A escena na que Baby e Johnny se bican e se deitan por primeira vez é un exercicio de ollada do desexo feminino heterosexual en estado puro: é ela quen bica, é ela quen toca, é o corpo del o que observamos, o que deixa que o desexen. Se pensamos en como se relatan os encontros sexuais, e mais entre xente nova, non é unha narrativa moi común.

Mais o desexo sexual feminino non é só de Baby. Toda a película nos narra mulleres que deciden facer co seu corpo o que lles parece neste campo. Dende Penny, que decide abortar, ata a fantástica escena na que a irmá de Baby se dirixe, mentres soa “Yes!”, ese canto á decisión sexual feminina, á cabana do mozo que lle gusta porque “o van facer” e o descobre cunha das mulleres maiores. Ata as dúas mulleres que bailan xuntas na escena final, pasando amplamente dos homes. 

 

Esta non é, pois, a historia dunha mociña inocente que é seducida e/ou seduce un mozo. É a historia dunha moza con ideas propias, con desexos propios e con valores propios. Nese sentido, un aspecto de Baby que chama moito a atención son os silencios estratéxicos grazas aos cales Baby apoia as mulleres, pero non xulga. Faino en varios momentos cruciais da película. O primeiro, obviamente, cando pide cartos ao seu pai para pagarlle o aborto a Penny sen que o pai o saiba. Mais logo, cando esta lle di que non se deita con calquera, Baby non di nada. Míraa sen xulgala, non lle fai falta a explicación. Tamén cando a súa irmá lle di que se quere deitar co mozo que deixou embarazada a Penny, advírtea mais non contesta cando a súa irmá lle di que o que lle pasa é que ten ciumes porque deixou de ser a favorita do pai. Ata nos silencios, Baby fala.

É así, tamén a través do silencio, que a película rompe dous elementos máis dos filmes románticos, e estes son sumamente inesperados. Xa non só o tema da clase social, que é evidente, senón a expectativa do final feliz e da monogamia. Faino dun xeito tan maxistral que ata nos pode resultar desapercibido, mais faino. 

 

Un dos silencios de Baby válenos para comprobar que non lle importa a monogamia. Despois de preguntarlle a Johnny con cantas mulleres se deitou sen ningún tipo de xuízo tras deitarse con el, nunha escena cara ao final da película, Baby observa con curiosidade mais sen atisbo de irritación, como unha muller solicita os servizos sexuais de Johnny, cousa á que este, sen saber que Baby o observa, se nega. A nosa protagonista semella máis satisfeita da negativa de Johnny por dignidade del, que antes lle falou de como as mulleres ricas o utilizaban como un obxecto, que por ningunha outra cousa.

A segunda ruptura inesperada ten que ver co típico final feliz monógamo. Cando finalmente despiden a Johnny, tras Baby declarar que pasara a noite con el para que non o acusen de roubo, non hai ningún indicativo de que a relación vaia continuar. Tampouco o hai ao final de todo da película. Imaxino que o noso adestramento de películas románticas non nos permite ver que o final feliz é este, dúas persoas que aprenderon todo o que podían a unha da outra e que non importa o que pase despois.

 

O importante, de feito, xa pasou. E culmina na escena final, esa na que Johnny di sobre o escenario que ao seu carón ten unha persoa que é para el un exemplo de comportamento e de valor. Creo que no repertorio de declaracións románticas heterosexuais poucas veces escoitamos un home poñer unha muller no centro do seu discurso vital. Johnny non quere a Frances para el, tampouco a quere por guapa, por lista, por dócil: quérea por coherente, por xusta, porque loita polo que cre, porque ten coraxe nas cousas do día a día e porque lle ensinou a ver a vida doutra maneira. E dito isto, xa podemos bailar todas todo o que queiramos. Porque ao final de Dirty Dancing materialízase aquela premisa da cita retocada de Emma Goldman: se non podo bailar non é a miña revolución. Tampouco se non podemos querer persoas libremente e como son, deixalas ir cando toca, erguernos contra o inxusto, desexar como mulleres e apoiarnos. Resumidamente, todo o que fai Baby ao longo desta película chea de coreografías impresionantes, boa música e diálogos antolóxicos.

Dirty Dancing,  1987