Cando o heroe sae de escena, por María Reimóndez

Cando se estreou Terminator eu tiña 9 anos. A historia é agora ben coñecida: dende un futuro apocalíptico (no 2029, xa pouco queda) envían ao pasado un robot cada vez máis indestrutible para acabar co líder da resistencia humana tras tomaren as máquinas o control (grazas á malvada rede de intelixencia artificial Skynet) en 1997 (glups!) detonando unha bomba nuclear. O interesante do asunto é que, en realidade, para eliminar o famoso líder do futuro, John Connor, a malvada intelixencia artificial decide matar a súa mai. Mesmo con 9 anos, o revolucionario desta idea non me debeu pasar desapercibido, porque a premisa da película recoñece a importancia dunha muller na trama, algo bastante pouco frecuente (aínda que se pensamos en Alien, tamén dirixida por James Cameron, algunha pista podiamos ter). Aínda por riba, esta película desfacía algo que de pequena sempre me resultou incomprensible: aquí a muller non pega berros e mira dende a banda cando hai problemas. Pelexa, foxe, loita e ao final é ela quen gaña. É ela, Sarah Connor, quen acaba co Terminator. O filme inicial ten dado para moito, para facer unha crítica da masculinidade que complementa moi ben este personaxe, pois o home que a acompaña representa os valores da empatía e a tenrura dun xeito pouco frecuente na ciencia ficción. Ou ben, vendo a saga completa, para interpretar o Terminator coma o patriarcado que sempre toma unha nova forma. Mais iso sería máis adiante. Polo de agora estamos a mediados dos oitenta e no centro dunha película súper taquillera atopamos de xeito sorpresivo unha muller nada convencional.

A cousa puido quedar aí, mais a miña obsesión con Terminator realmente comeza co Terminator 2, O xuízo final. É aí, en plena adolescencia (a estrea foi no ano 91), cando a imaxe de Sarah Connor no manicomio facendo elevacións en barra cando chega o Terminator provoca en min unha revolución visual absoluta. Na miña mente adolescente, ela é a muller que quero ser. Racha coa imaxe da mai abnegada, renega de ser simplemente o colector do heroe, bate na porta das rebeldes, tolas e fortes, distánciase doutras producións pseudofeministas posteriores que agora nos abafan (penso nos insoportables Anxos de Charlie onde mesmo se nos queren vender corpos de mulleres coma fideos que dan patadas en tacóns, é dicir, a manifestación retroprogre de ser “feminina e feminista” máis agudizada). Sarah Connor era o antagónico diso. Unha muller encerrada por tola (nin lánguida nin suicida), pero a máis corda de todas. Unha muller que se prepara para a vida, que sabe que vai haber un enfrontamento crucial e que para iso ten que estar o máis forte posible en todos os sentidos. Unha muller, ademais (e adianto spoiler) que non morre nunca. Na trama da ficción adoito as mais ou as heroínas deben perder a vida polo fillo. Non aquí.

A partir dese momento, non puiden separarme xa de Terminator. Ademais de deixarme sorprender pola nova versión da máquina que cada secuela foi presentando ante os nosos ollos, e aborrecida dalgunhas desviacións ao longo do tempo, o interesante para min foi sempre entender e ver a Sarah Connor correr, loitar, defenderse e esmagar, unha e outra vez, a ameaza masculina do Terminator.

Unha podería pensar que co tempo a fórmula se esgotaría. De aí a importancia desta última entrega, a máis revolucionaria de todas. Terminator. Dark Fate é para min a culminación dunha proposta revolucionaria no entendemento da ciencia ficción dende óptica feminista. Dende o principio, mete labazada tras labazada ás expectativas patriarcais de calquera espectadora.

Para comezar, o inicio é unha ruptura da trama que ten todo de declaración de intencións: despois de evitar o chamado “día do xuízo final” (é dicir, o día en que as máquinas se fan cargo da terra e destrúen a humanidade), Sarah e o seu fillo John están felizmente na praia... ata que chega un Terminator orixinal (Schwarzenagger) -despistado, cómpre aclarar- e mata o fillo. Pero entón para que serviron todas as demais películas? Non consistía todo en salvar o pesado do fillo para ben da humanidade? Pois aí quedaches, John querido. Está claro que o que se nos vai presentar vai ser algo ben diferente, mais que?

O inicio é unha peza fundamental do renacer da saga, máis feminista ca nunca, pois Sarah fica desprovista do seu papel materno. É unha muller que tivo éxito no propósito común malia o custo persoal. Ademais de deixar claro que o obxectivo nunca foi salvar a John, senón evitar a holocausto humano, o traballo contra a visión de Sarah como mai abnegada queda aquí culminado totalmente. Despois deste flashback, a trama continúa nun presente máis próximo ao noso.

En México (escenario, por certo, unha e outra vez repetido na saga e non de xeito accidental como veremos, aínda que non se entende por que son actrices e actores españois que representan as personaxes mexicanas), materialízanse unha muller espida (clásico ben recoñecible para calquera que siga a saga) e, pouco despois, un home espido. A muller, Grace, é novamente un corpo impoñente (o da actriz canadense Mackenzie Davis). Lévalle unha cabeza a todo o resto de personaxes, incluído Schwarzenagger. Como no resto da saga, o home é un Terminator enviado para asasinar a Dani Ramos, unha operaria mexicana que será unha ameaza para as máquinas (que, malia os esforzos de Sarah, volven ao seu) no futuro. Na primeira escena trepidante que cada película ofrece, o Terminator novo entra na fábrica transmutado no pai de Dani pero por fortuna Grace está aí para salvala. Grace axiña explica que é unha humana mellorada, que o seu corpo foi sometido a unha serie de intervencións que o fan moito máis forte, potente e resistente, se ben esas melloras tamén teñen un custo, pois está calibrada para encontros moi intensos pero breves coas máquinas, o cal fai que se “apague” cando estes pasan e quede baleira de enerxía. Por iso cando están case en mans do Terminator, só sobreviven grazas a outra muller que non podía ser máis que... Sarah Connor. Unha Linda Hamilton de sesenta e catro anos dentro e fóra da pantalla, magnífica e poderosa.

Sen desvelar moito máis da trama, sen dúbida durante toda a película se percorren varios aspectos de interese político. Dende a migración mexicana aos Estados Unidos (por exemplo, o Terminator desta volta utiliza os mecanismos de control fronteirizo para tentar matar a Grace, Dani e Sarah), a cuestión racial e, sobre todo, a crítica da idea de que o heroe ten que ser un home, algo que se intúa, malia as apariencias e como xa argumentei, en toda a saga. Igualmente presente están o humor e as autorreferencias, que fan que esta película sexa un tapiz magnífico de contidos (no noso caso non podemos esquecer a dobraxe ao galego que nos deu a mítica frase “A rañala, raparigo”, tradución de “Hasta la vista, baby” do orixinal en inglés).

A centralidade feminina da saga fica desta volta indiscutible: as protagonistas absolutas son as tres mulleres... e o vello Terminator, que ofrece unha alucinante reflexión sobre a familia, a humanidade e o sentido da xustiza. Sen desvelar moito da trama, o vello Terminator foi quen de establecer relacións que superan a visión, por exemplo, sexual e tradicional da familia. Dalgún xeito materializa a mítica frase final de Connor na segunda entrega cando dicía: “Se unha máquina, un Terminator, pode aprender o valor da vida humana, se cadra nós tamén”.

Mais o relato son elas nunha narrativa que se reescribe, precisamente, a través de Connor. Ela, a mai torturada unha entrega tras outra, asume agora que Dani é unha nova versión de si mesma. Ata que comprendemos que a persoa capaz de inculcar coraxe aos seres humanos para recuperar o planeta non pode ser outra que... Dani. E por ela tanto Grace coma Connor e o vello Terminator están dispostas a todo. O heroe sae por fin da escena para que entre a sororidade.

E si, non podo evitar o spoiler de esperanza: por suposto, ao final da película as mulleres gañan. E saen da súa batalla máis preparadas para protexerse as unhas ás outras, deixándonos coa idea de que se cadra esa é a lección máis importante que pode transmitirnos a ficción.

Terminator. Dark Fate