Formigas que furan, por María Reimóndez

As formigas, como acontece ando unha senta nunha campa no verán, son un incomodo. E admito que a miña primeira reacción ante Formigas nos pés foi a incomodidade: unha muller duns cincuenta anos desfaise ante os meus ollos por unha ruptura sentimental cun home. De primeiras, como titula a primeira parte do libro, unha historia vulgar. Unha historia que intuímos repetida, sentimental (ese gran concepto patriarcal) e irrelevante. Unha historia escoitada ás nosas amigas, coñecidas, compañeiras, protagonistas de revistas desas “de mulleres”. A formiga, porén, fura.

Porque esa é seguramente a función da boa escrita. Furar. Tornar a incomodidade e o prexuízo inicial en curiosidade. A boa escrita é o que move a escoitar, a acompañar mesmo aquelas historias das que nos sentimos inicialmente distantes. Axúdanos a interrogar a nosa reticencia e mesmo un certo pudor inicial á hora de presenciar o día a día, nunha especie de pingar íntimo, dunha muller que chora a todas horas aparentemente por un home. A descrición, porén, é enganosa.

Porque se de algo trata esta novela é de, precisamente, poñer as mulleres no centro. Facer visible unha muller nun momento de crise vital, nun momento de virar de rumbo. Cando unha explora o que a narrativa nos ofrece tradicionalmente nestes casos, atopa ou a busca dun novo amor, o ingreso en mosteiros, a tolemia ou a desgraza de por vida. Seguramente porque estamos afeitas a que o desamor nolo conten señores dende hai séculos e as nosas expectativas sexan tan absurdas coma o seu imaxinario.

Formigas nos pés parte do mesmo principio para escoller un camiño ben diferente, o de tornar a “historia vulgar” nunha exploración da vulnerabilidade, do esmorecer das certezas que o amor romántico presenta como un anuncio de colonia. Na súa escrita de pequenos e certeiros impactos, a novela amosa a cara B de todas aquelas viaxes e momentos “románticos”, ás veces de forma un tanto oblicua, coma se a protagonista non fose quen de facer fronte aínda a certas cuestións, e outras, máis cara ao final, de xeito claro e contundente. Nesta novela escoitamos falar do desexo, do abandono, da xestión da dor dun aborto, do lado menos limpo das rupturas. Mais tamén da arte como ferramenta para a vida (a protagonista pinta e debuxa sen fin) e das redes de afecto fortes que nos manteñen en pé. Todas as amigas da protagonista carecen de nome propio pero estou certa de que todas as coñecemos dalgunha maneira: a amiga entusiasta, a amiga artista, a amiga herdada...

A protagonista de Formigas nos pés desafía a escrita cipotuda do desamor, esa na que os homes consideran lícito botarlles ás mulleres a culpa das súas desgrazas ficcionais e reais, fan lícita a violencia, o alcoholismo, afogarse no traballo... calquera cousa menos unha boa xestión emocional. A xestión emocional require o que as formigas nos presentan: bágoas e mocos, si, mais tamén todo o proceso de irse desprendendo, de recoñecer as fantasías da aceptación, que diría Mercedes Peón, que nós e a sociedade nos imos contando. As formigas furan na casca para chegar á cerna.

E a cerna é unha á que teño que sumar as miñas propias formigas, un tema que eu mesmo como escritora atopo fascinante e urxente: a reconciliación coa soidade que ás mulleres tanto nos custa. E non é sorprendente. Ninguén nos ensina a entender a súa importancia, cada minuto da nosa vida está cheo de obrigas cara a outras persoas. Na ficción, raras son as mulleres que nos guían nese camiño. De feito, rara é a ficción patriarcal que non advirta sobre os perigos das mulleres estaren soas: tolas, refugallos, frustradas e, moi a miúdo, vítimas de crimes.

A narradora deste libro sementa as súas formigas nas imaxes adquiridas, dende a “muller máis triste do supermercado” para roelas por dentro. Interróganos e subverte os prexuízos patriarcais que rodean a escoita do sufrimento das mulleres. Fura ata transportarnos empaticamente do afogo da parella a unha vida de diferente cor na que domine a esperanza.

Formigas nos pés, Nazaret López, Ed. Xerais