Da ignorancia produtiva por María Reimóndez

Ás veces hai libros que nos indican con frescura a nosa ignorancia e que nos interrogan dun xeito intelixente e sutil. No meu caso, a ignorancia era recoñecida dende o inicio: a miña relación coa(s) cultura(s) xaponesa(s) é verdadeiramente anecdótica, xa non digamos coas subculturas do manga e o anime. Malia a iso, ou se cadra precisamente por este motivo, decidín achegarme a Anime Supremacy de Mizuki Tsujimura en tradución inglesa de Deborah Boliver (dende agora Tsujimura/Boliver).

Para alguén abertamente ignorante coma min, hai algunhas cousas que se fan patentes dende o principio da novela: dentro do marco cultural xaponés, o anime é unha arte popular pero de baixa consideración social. Tamén, de xeito sutil e indirecto, Tsujimura/Boliver permiten comprender que non é un espazo onde as mulleres estean excesivamente presentes e onde o marco patriarcal se entende que existe por defecto. Mais iso non quere dicir que non haxa fisuras, que son as que explora este texto no que a propia autora, na súa nota final, indica que se achegou ao anime dende a ignorancia de partida máis absoluta, dende unha visión inocente que nos arrastra a interesantes reflexións.

Anime Supremacy é un aparato novelístico que funciona de xeito sumamente atractivo: o libro está dividido en catro partes, as tres primeiras están dedicadas cada unha a unha das protagonistas, todas elas mulleres que traballan no anime e a última é unha conclusión/interacción máis aberta das protagonistas. Por unha banda temos a Kayako Arishina, produtora que traballa cun recoñecido director de anime un tanto volátil emocionalmente que acaba de desaparecer sen máis. Arishina é responsable de que un importante proxecto que leva o nome del á cabeza saia adiante. No medio da súa desesperación e procura de Chiharu Oji, o director, coñecemos a unha muller chea de recursos, firme e apaixonada polo anime. A súa historia dá paso á de Hitomi Saito, a directora doutra serie que compite directamente coa de Oji. No seu caso achegámonos ao esgotamento dun traballo sen pausa, dun esforzo colectivo no que ela está ao mando. A terceira parte preséntanos a evolución de Kazuna Namisawa, unha debuxante de genga involucrada nos proxectos tanto de Arishina como de Saito. Sen desvelar moito dunha trama que nos vai levando entre sobresaltos de produción e introspección, as vidas das tres protagonistas acaban tocándose e entrelazándose.

E velaí o primeiro elemento no que a miña ignorancia se torna coñecemento, porque no relato dos encontros de Arishina, Saito e Namisawa unha pode perfectamente recoñecer como se subverte o marco patriarcal que nos ensina que as mulleres sempre debemos competir entre nós, dende o aspecto ata o profesional pasando sobre todo pola competición heterosexual pola atención dos homes. Estas tres protagonistas rachan co molde totalmente, admirándose mutuamente, ás veces de forma silandeira e ás veces sen ser moi conscientes, creando espazos para que as outras poidan crecer no seu desenvolvemento creativo e persoal. Son tres protagonistas que se buscan como referentes, mesmo se ás veces só a lectora o sabe. Por exemplo, Namisawa, que debuxa para o proxecto de Arishina e o de Saito, abráiase ante o xeito e determinación da produtora mentres que se conmove coa sensibilidade intelixente da directora, a quen, por outra banda, ninguén lle valorara o traballo ata que a ilustradora llo fai ver. Resulta atractivo tamén comprobar como todas elas se atopan nalgún momento presas da cultura da competición entre as mulleres para desfacela pouco despois. Por exemplo, Saito colabora con cinco coñecidas actrices de dobraxe, mulleres novas ás que nun principio non trata dun xeito moi solidario. Axiña unha viraxe da narración fai que reconsidere a súa postura e teza con elas unha rede de apoio e comprensión mutua.

Así, as tres van compoñendo a súa propia xinealoxía na que os protagonistas masculinos son só elementos de contexto que en ningún caso supoñen nin o vínculo nin o centro do relato. As tres son mulleres que viven soas, entregadas ao traballo e á paixón creativa que as move, mesmo se se teñen que enfrontar a moitos atrancos, a comentarios ou inxerencias sobre o seu aspecto e vestimenta e a unhas condicións de traballo complexas.

A consideración do traballo, por certo, é outro elemento que transcende do relato de Tsujimura/Boliver: detrás da paixón de miles de fans do anime está unha industria competitiva e cruel para quen traballa nela, un espazo de baixa remuneración, de horarios interminables, de ostracismo nalgúns casos. Namisawa, por exemplo, leva tempo vivindo en Enaga e non chega a coñecer o lugar ata que se converte nun centro de peregrinaxe para fans de anime grazas á serie creada por Saito. A visión do anime como industria que presenta a novela é detallada e complexa, interesante tanto para quen xa coñece o contexto como para quen, coma min, ignora totalmente os detalles. No novela atópase un equilibrio entre a visibilización da explotación mais tamén o orgullo de formar parte dun esforzo colectivo, esa visión da “formiga guerreira”, como se define nalgún momento Namisawa. Elas entenden que o anime só é posible coa colaboración de moitas persoas e as tres levan ese espírito finalmente ao traballo.

Tsujimura/Boliver poñen ante nós non só unha novela sumamente entretida, con importantes doses de humor (no que case lle vemos saír a pinga da fronte á protagonista coma no anime mesmo), de revelacións e de empatía, senón tamén unha dignificación daquilo que a pesar de ser tan visible fica na marxe da sociedade. É un texto que racha barreiras (por exemplo a que existe entre otakus e realies) e dignifica unha arte a través doutra; un texto que crea pontes que axudan a partir da ignorancia empática para chegar ao coñecemento.