Xela Arias, tan negra por elección. 5 postais

(A xeito de introdución)

Coincidimos en recitais e páxinas de publicacións; ela nacera no 62, eu tamén. Cos anos coincidimos tamén nesa posición “a-xeracional” que dalgunha maneira nos acompañou a algunhas d*s que comezamos a publicar nos últimos 80. No seu caso fortalecida cunha opción poética que se evidencia non só na voz, tamén no lugar desde o que fala.

1ª postal: TAN NEGRA POR ELECCIÓN.

Xela Arias escolle unha posición estrema para a escritura; un lugar afastado do código preponderante, unha poética que desafía os moldes estipulados mais tamén as pautas de corrección social e os seus mecanismos disciplinarios. A posición - que é unha declaración de intencións - está xa en Denuncia do equilibro e formúlase de cada vez máis nítida, depurada e esixente ata Intempériome onde irradia todo o libro; de feito toda a obra é unha declaración afirmada do lugar onde se sitúa o poema e a poeta. Esa posición é a da negritude, a do “afora”, a da expulsión.

Intempériome ábrese cun longo poema. Un fragmento:

“Íspeme o idioma e sábemo suando en sida.

A miña querida sida,

veleno que me inoculo cada día como pregaria

ou forma

de Non deixar de me entender castigada dalgunha lei.

A miña lei, de me nacer así tan negra por elección.

Máis coitelos para que? Atende, mírame,

mírame agora a sida,

que te quero negra,

negra asombrada fanática africana,

na batalla da historia en ringleira, adiante,

de primeiras feras vós desterrados

para tervos ó fin pacíficas vitorias

nas terras de ninguén que chaman ás casas:

os vosos fogares

asolados de compromisos tan, tan antigos.

E costumes, negra”.

2ª postal: INTEMPERIARSE.

(Do dicionario de Xela) Intemperiarse: acción de exporse á intemperie. Revolverse. Cuestionar a convención.

Ela sabe que está á intemperie e quere estar. Díxoo na conversa que tivemos na radio cando publicou o último libro: o ser humano está á intemperie, mais tamén unha decídese na intemperie, revólvese, cuestiónase e cuestiona o que a rodea “a orde establecida, calquera que sexa”.

Intemperiarse talvez é por exemplo non publicar Lilí sen pistolas ou Maldito lindo por autoesixencia, decidirse pola rúa antes que polas aulas, non axustarse ao modelo, non entrar na rolda dos premios ou organizar concertos expansivos. Intemperiarse é tamén explorar os outros lugares do poema: a indagación nos límites de Tigres coma cabalos ou Vencerse é cousa de se tratar. O poema fóra do libro, na rúa, a súa liberación do andel.

Porque non só é discurso o texto, tamén a posición que adopta a poeta. No seu caso sen colectivos que a aperten, consciente do lugar, do idioma, do xénero, da nación e da derrota.

“A unidade componse.

Da desorde.

Desordénome, amor,

e dou co punto

único

do centro dos abrazos.

Abrazo a desorde das ideas

e sei

que a unidade se compón.

A unidade componse.

Da desorde.”

(de Intempériome)

3ª postal: M.M.//X.T//X.A.

Intemperiarse é tamén desandar os textos e reviralos, fender a sintaxe, abrir a palabra. Todo o desafío verbal da súa obra lévanos a un territorio de creación léxica e sintáctica que nos coloca nunha posición tamén a nós, lectoras, estrema; participamos do proceso sen compracencias, hai que entrar ao poema con esa mesma audacia. E Xela Arias revélase da liñaxe das que cruzan a lingua, o idioma, para ousar outras arquitecturas verbais. Desa mesma liñaxe de Xohana Torres por exemplo, de María Mariño por exemplo.

“Tal confundes verso e palabra,

así che estrago os pronomes.

Obrígate a traballo novo,

que tamén ti pínta-lo cadro que axexas.

Pintura de caracteres

no fascinio do convencional,

se che convén”.

(de Intempériome)

4ª postal: POÉTICAS CON ROSALÍA.

Nesta postal vese a Xohana Torres nun estudio de gravación na Picaraña, preto de Padrón. Talvez era de mañá ou se cadra xa pola tarde. Fronte ao atril a poeta, sen auriculares. No atril un poema que comeza “Ti es para min isa barca que lembra / toda a presencia de madeiras náufragas”. No medio da lectura deténse. “Sedenta como un mar / e no teu mar afogada”. Son dous versos que se repiten a xeito de retrouso. “Quedaría mellor con outras voces”, di. Talvez fixemos de coro Xela, Yolanda e máis eu. Escóitase en Daquelas que cantan, o proxecto sonoro e textual que reuniu no ano 1997 a once poetas arredor de Rosalía de Castro. Gravamos os poemas para o disco, xantamos, fixemos fotos na Casa Museo, falamos... na miña memoria grávase a conversa con Xela que acababa de retomar estudos na Universidade. Foi un encontro feliz.

Publicou en Daquelas que cantan o poema A de quen comprende. Un fragmento:

“Inmaculábante. Eras necesaria.

Inmacúlante. Es o principio da camiñada.

Mira como así rabenan,

rematan esgotado o teu dereito a rebentar.

Nada novo, inmaculada Rosalía.

Tal sempre mulleres confinadas na construcción

doutros,

comprendes:

revólveseche a arma contra ti.

A de quen comprende non é

palabra de feliz”

5ª postal: TIGRES NOS SEUS BRAZOS.

Hai unha pantera que cruza o poema de Xela Arias e nesa súa animalidade o verso toma a forma física do alento que a atravesa. A ela o poema brótalle entre as costelas e o pulmón, aí onde o corazón percute na razón outra, na indómita. Hai unha bandada de panteras que encantan atravesando o poema da negritude por elección. Son panteras que se gravan no eco do verso como se grava a sombra dos cormoráns abatidos contra as rochas e os escualos na noite e os bechos. É a furia indómita, ese animal que respira nos poemas de Xela, tigres nos seus brazos.

“Intempestiva,

serse intempestiva.

E domea-la furia á procura

da froita

madura”

(de Intempériome)

Texto escrito e lido por Ana Romaní na presentación de Poesía reunida(1982-2004) de Xela Arias, en Pontevedra (maio 2019) no encontro literario Teñamos a poesía en Paz, coordinado por Helena Torres e organizado pola librería Paz de Pontevedra e no que participou xunto con Marga do Val, Cristal Méndez e Susana Trigo.