Dicir que eu tamén son do 64 e
medio viguesa é inventar unhas posibles coordenadas dunha curta e
intensa amizade con Xela Arias.
30 e tantos anos despois, co
gallo deste encontro, revisitei esa floresta da memoria – ou sexa,
busquei e abrín carpetas das que xa nin me lembraba- e vexo con
sorpresa que o tempo deu unha sorprendente consistencia ao que
daquela tiña o xeito desamañado dun mato a rebentar pola
primavera. Eran os nosos 17, 18 e para adiante...
Así que os motivos polos que
participo neste encontro non son méritos literarios. Síntome máis
unha cronista moi moi parcial, cronista afectiva, daqueles primeiros
80 nos que moitas mozas fomos tomando sitio no banquete da vida que
arrencendía diante de nós e no que decidimos convidarnos soas.
Iamos medrando, eu en
particular, bastante soas, con moi poucos modelos, e menos femininos
que eran os que a min me interesaban, moi intuitivamente, moitas
veces con desconformidade, ou cando menos incomodidade. Todo era
unha conquista atractiva: usar o galego na escrita, loitar polo
carril bici de Vigo, andar soas ás once da noite, aprender que a
autodeterminación dos pobos era un dereito obvio, bañarse espidas
no mar, viaxar fóra de Galicia e comprobar que seguía funcionando o
de sentírmonos galegas, autodefinirmonos feministas, viaxar fóra
de Galicia e comprobar que había mundos mellores… Dous
interrogantes: como chegamos a certas ideas tan claras xa daquela?
Como é posible que hoxe aínda sexan asuntos pendentes as máis
delas?
Vigo era calquera vila
desartellada da Transición, por veces bastante convulsa, inhóspita
moitas tardes, onde a mocidade con inquedanzas literarias ou de
calquera tipo tiñamos que procurar o noso propio alimento. Daquela
simplemente era a curiosidade
urxente por vivir, conquistar un mundo propio, tomar posesión
de todas as horas do día e a noite e de todos os libros, pubs,
músicas... Todo moi propio da idade, por outra banda. Iso é o que
adoita acontecer aos 18. Xela era esa inquedanza e esa fame na
extrema do considerado propio da idade. Eu tiraba de instituto para
azalgar a curiosidade e de verdade que foi un tempo vizoso. Aínda
que o meu Vigo non era nada underground nin nada Madrid se escribe
con V d Vigo, que era o que se levaba daquela. Un Coia/Vigo nada
rompedor. Despois vin estudar a Pontevedra e as miñas coordenadas
vitais transformáronse radicalmente, xusto nesta vila adurmiñada e
terriblemente fedorenta.
Curiosamente toda a miña
liberación de poeta postadolescente viguesa veu atopar fartura nun
soto de Marín, o imprescindible Ateneo Santa Cecilia, espazo
milagreiro que Miguel Villanueva Graña dinamizaba con paixón. Foi
nun encontro literario, no
Estruturas Poéticas 2, -ou sexa, o que hoxe sería un Teñamos a
poesía en Paz, pero aínda con menos medios e difusión-
onde comezou a miña relación con Xela. Eu xa coñecía a Helena de
Carlos e máis fugazmente a Ana Romaní, todas nós aínda chamadas
“poetisas” cando esta palabra xa renxía nos nosos ouvidos.
Estabamos a estrear a condición de “mozas que escreben en galego”
e xa coincidíramos nalgún certame de poesía. Da man de Xaquín
Agulla Pizcueta cheguei ao Ateneo e ao mundo Kinkaya Fina que logo se
converteu en Carel, unha publicación extremadamante coidada para o
que era o mundo dos fanzines e as iniciacións artísticas. Ver na
actualidade a nómina das mozas e mozos, e non tan mozos, que pasaron
pola breve serie de Carel causa sorpresa prolongada e admiración. O
caso é que Miguel Villanueva tiraba de nós e facía confluír
moitas persoas cos mesmos intereses culturais. Eu estaba fascinada:
publicaba poemas e debuxos nun soporte que foi dando corpo ao meu
traballo. Xa non eran follas grampadas en carpetas. Os meus escritos
comezaron a ter consistencia
publicados na compaña dos escritos das outras poetas e
tomaron azos. Falo de min como suxeito que representa en parte o que
nos foi acontecendo, creo que máis ás mozas que aos mozos dos
oitenta.
Eu coñecía a máis amigas que
amigos que escribían pero publicamente eles sempre eran moitos máis
e de todas as idades. A revista Dorna aparecera no 81,
importantísima aglutinadora da creación literaria novel en Galicia.
Pero sería Festa da palabra silenciada no 83 a que formalizaría
unha toma de posición irrenunciable. Foi un punto de inflexión na
que agora é a vizosa voz de muller nas letras galegas. Aí coñecín
tamén os textos de Cristal, por exemplo. Así que, naquel contexto
tan masculinizado, pero tan masculinizado como para definir sen pudor
a “Festa da palabra” de revista tendenciosa, sectaria e molesta,
na que se publicabas quedabas marcada, -ou sexa feminista-, naquel
contexto, digo, aínda me sorprende e me admira que Miguel deseñase
oito páxinas centrais no número 3 da revista Carel nas que
conseguiu trazar algo así coma un feito xeracional en feminino na
poesía xuntándonos a Helena de Carlos, Ana Romaní, Xela Arias e eu
mesma. Son 8 páxinas ás que sempre lles tiven moito agarimo, coma
se fosen un xuramento de sororidade que nos fixemos as catro, aló,
na Alameda de Compostela, onde nos tiraran as fotos. Segue sendo
máxico, porque nada apuntaba – ou quizais todo e iso é o que
Miguel soubo ver- a que entre aquelas vinteañeiras xa se xestaban os
poemarios imprescindibles Alta casa ou Vigo de Helena, Darío a
diario ou Intempériome de Xela, Arden ou Estremas de Ana, por citar
os que máis me conmoveron nos anos e décadas seguintes. Ese número
de Carel é do 85 e xa no 86 Xela publica Denuncia do equilibrio e no
87 Ana autoedita Palabra de mar.
Xela foi a aparición do que me
gustaría chegar a ser, antes case de formulalo. Ela xa vivía soa,
traballaba nunha editorial e levaba un estilo de vida intrepidamente
urbano canda eu comezaba a saír paseniño da casa da miña familia.
Tiña tanta experiencia vital acumulada con case a mesma idade ca min
que me fascinaba sen remedio. E inquedábame. Viña ás veces dunha
negrura tan rebelde, dun nihilismo tan intenso que eu sentía que no
seu corpo miúdo había inmensas lagoas misteriosas. Xela fincou unha
pedrafita no meu proceso de crecemento e sen sabelo nin ela nin eu,
convidoume a ser valente e auténtica.
Só 2 anos maior ca min, Xela
avanzara creativamente tanto que xa andaba na análise cubista de
descompoñelo todo e ofrecer tantas facetas do poema coma fose
posible. Era moi seria no tocante á escrita. Era intensa, a min
impresionábame o respecto fondo que sentía polas palabras. Vivía a
poesía dun xeito transcendente, prestáballe á forma unha atención
de laboratorio científico e cada vez que lía en público, espía a
alma. Porque Xela era alma. E o Alma, un pub de Vigo onde despois nos
temos encontrado para falar das flores do mal e facer algún cadavre
exquisito. Así, en plan Rimbaud e Baudelaire. Xela coqueteaba co
malditismo, unha autoesixencia de coherencia literaria e vital que a
min me inquedaba.
Cuestiono
se o tempo é monocorde... (Denuncia do equilibrio)
Con ela aprendín precisamente
iso, a seriedade do asunto de escribir. Impactábame o seu léxico.
Nos seus poemas non había vírgulas pero había anglicismos, un
buick! a sintaxe era un suxeitador do que despoxarse con decisión.
Pero ademais a lingua de Xela fora falada antes de ser escrita con
toda seguridade, mentres eu estaba a estrear o meu galego vigués de
dicionario, case sen raíz, ao borde da extinción xa no meu entorno.
Trouxen augamel para
agasallarte... (Denuncia)
Bebín dos mares da palabra de
Xela toda a súa ousadía ao escribir: modelar a linguaxe coloquial,
salferir as maiúsculas na metade do verso, tratar os verbos cunha
confianza desmedida na súas posibilidades de conxugación... Eu
estudara no insti as vangardas e o 27 e adoraba xa a Manuel Antonio e
lera Con pólvora e magnolias ou Se o noso amor e os peixes... e
coñecía textos dos Rompente. Pero en Xela atopei toda esta
innovación profundamente decantada, fluíndo de xeito tan natural,
tan seu, que non había pose.
Carlos Oroza, James Joyce,
Castelo Branco... Xela era extremadamente literaria no seu cotián.
Avanzaba en autores sofisticados e suicidas. Era coma se lle viñese
de linaxe o mundo dos libros e moitas veces sentín unha incómoda
envexa polos espazos literarios que foi conquistando cunha aparente
facilidade polo contexto do que proviña. Pero esa aparente
facilidade foi derrubada por ela mesma, que se botou a andar por
carreiros sen desbrozar, soa e pioneira. Alén de todo o extenso
traballo de edición e tradución que desenvolveu nos seguintes anos,
e mesmo do tempo que dedicou á súa formación universitaria estou
certa de que cada liña, cada palabra, cada signo de puntuación dos
poemarios que seguiu publicando -e eu lendo vorazmente- son o
resultado de profundos mergullos en apnea nos seus abismos e luces,
dos que extraía as formas máis puras e honestas da palabra e de si
mesma. Iso é a poesía. Tal vez eu non seguín publicando poemas
porque non quería ser insinceira. Marchei vivir fóra de Galicia no
87 e engaioleime noutros intereses. Pero ela permaneceu. Elas
permaneceron. A Xela aínda a voltei ver nalgún Festival da poesía
do Condado, outra iniciativa trascendente pola valentía de facer
popular unha expresión que parecía requintada e elitista. Tamén
nos atopamos nalgunha cea de Xerais. Na súa ollada sempre sentín
que aínda agardaba polo meu libro de poemas. Anos despois voltei
vivir a Pontevedra e ensarilleime na AS-PG. A miña querida Marga ía
xuntarnos no ano de Bóveda, no 2003, en novembro, de novo en
Pontevedra, xusto 20 anos despois daquel primeiro encontro. Que
hostil foi a intemperie daquel outono. Ela marchou pero deixou
recados e todo moi ben explicado.
Entrégoteme
Entrégoteme obsesa
Entrégoteme obsesa a entrar
en min
Vide.
Convídovos ó espectáculo
de non ser para ser de todo.
Vide que vos convido
a vos ver.
Ven que te reto
a te ver a ti desde ti en
ti.
(De “Vencerse é cousa de se
tratar” en Intempériome)
Texto escrito e lido por Susana Trigo Arcos na presentación de
Poesía reunida(1982-2004) de
Xela Arias, en Pontevedra (maio 2019) no encontro literario Teñamos a poesía en
Paz, coordinado por Helena
Torres e organizado pola librería Paz de Pontevedra e no que
participou xunto con Marga do Val, Cristal Méndez e Ana Romaní.
Comentarios
Publicar un comentario