Achegamento a ese desequilibrio necesario nun tempo de tigres e cabalos, por Rosa Enríquez

Xela Arias, por Lorena Conde

máis arriba das palabras/ hai un ceo de palabras e as/ palabras non existen

Xela Arias

A contemplación e vivencia da fláccida realidade, esa observación atenta do que sucede. Tamén a maneira de experimentar a pesadez das horas, sentir o seu transcurso ata o delirio mentres un manto invisíbel envolve as cousas mínimas: a simplicidade dunha flor calquera, dun insecto, dun corpo espido... A importancia do desexo e da entrega. A negación ante o devandito espasmo das horas a abrirse paso. A deconstrución da idea que se acepta porque si. Sen máis xustificación que a propia recorrencia que parece conferirlle un pouso de verdade, como iso de ver algo limpo no amor e pensalo sempre inocente. A pregunta. As preguntas. Todo ese ronsel de cuestións que nos coloca en lugares difíciles, porque introducir a dúbida pode provocar un descenso en picado e non nos gusta nada iso de darnos un golpe duro e desfacer o que somos, ou pensabamos ser, en anacos. Entendo que caer así é un xeito de morrer. Hai que ser moi forte para saber abandonarse. O máis fácil é resistirse ao golpe. Evitalo. Como deixarse ir sen perderse?. Velaquí a cuestión. Para Xela Arias esa caída en picado era algo necesario. Non quixo permanecer varada e interpretarse incapaz de renovación. Sabía da flaccidez da realidade e aceptaba estar en guerra. Tigres coma cabalos é un reflexo desa tensión interna que non desexaba evitar. Amosar o seu corpo espido ante unha comunidade lectora máis afeita á poesía da paisaxe ao xeito dos románticos ingleses, por exemplo, foi a maneira que atopou de expresar o seu bramido e provocar a explosión. Quería escribir algo diferente, textos que non se limitasen a unha creación vicaria, dacabalo da literatura exterior malia alimentarse dela. Podemos respirar a frescura nos seus poemas, algo que non pasou desapercibido polas lectoras, que, pouco tempo despois, iniciarían a súa andaina literaria. O escrito por Xela, do mesmo xeito que o traballo de Lois Pereiro ou Chus Pato, constitúen un legado importante para toda a xeración dos 90 que nos deixou eses textos revitalizantes, vigorosos e rompedores que tanto compraceron ás máis audaces lectoras un pouco cansas do academicismo culturalista da xeración anterior. Xela Arias envolveu entón un contido potente nun continente atractivo, porque si se pode tratar asuntos “serios” cun enfoque absolutamente moderno sen renunciar a intensidade expresiva, que, ao meu ver, devén maior. Máis demoledora. Esa singularidade de Arias, que conseguiu mediante a desvirtuación da sintaxe e un xogo lingüístico estilizado, atrapa. Denuncia do equilibrio (1986) dá boa conta disto con versos sorprendentes, que, alonxados de calquera manierismo ou afectación, transmiten a súa visión da soidade, do amor ou do propio tempo, sen que teñamos a sensación de que “chove sobre mollado” ao lelos. Iso de que posuía, por exemplo, un “corazón de auga derretida desbordando/ vasos e piscinas” e a sensación de asfixia, porque “se non che falo non collo no cuadrilátero da habitación”, ou aquela rotundidade de que “só ningures país da decapitación non ten leis/ para amarrarte”, revelan esa visión do amor como algo que se derrama por todas partes, que nos lembra tamén a nosa condición humana, profundamente fráxil, por efémera, malia toda a ardentía que tal sentimento suscita... Talvez por iso introduciu ese famoso verso de Rimbaud - “apprécions sans vertige l’étendu de mon innocence”-, que ela mesma traduciu ao galego con algunha variación na persoa do verbo -“aprecio sen vértigo a extensión da miña inocencia”- para dar conta desa vivencia apaixoada, tantas veces voraz, que nos permite vivir coma quen anda suspendida polo aire e camiña delicadamente, subida a unha estrada invisíbel polo baixo da que se pode observar o conxunto do real como algo alleo. Esa sensación de alienación á que nos deixamos inducir pola efervescencia amorosa, dado o desexo que interpretamos irrenunciábel, é algo que Arias nos describiu, divertida, coma unha tempada no inferno -clara alusión, unha vez máis, a “Une saison en enfer”, 1873, de Rimbaud- metida entre as súas pernas: “ti espiába-la miña falda e eu/ nela escondía unha tempada no inferno”.

Hai vigor e ansia neses poemas, unha vontade de xogo e grande interese pola luminosidade que a voluptuosidade fornece entre persoas que se desexan. Con todo isto recoñécese o peso que o instinto ten na textura dos poemas de Xela Arias, un instinto que non foxe da reflexión, porque esta existe. Faise explícita na propia descrición do tempo coma un todo insobornábel e extenso que segue e segue, que non cede e que só conseguimos deter nun acto de ensimesmamento ao observar, poño por caso, o baile comunitario das formigas nese desfile multitudinario e “miniaturesco”. Así percibiu Xela entón a devandita “parada” : “estaba cansa a/ traballar por saír/ NO INTERMEDIO DAS HORAS/ que bailaban no swing das formigas/ ó son que pasaban...” Tamén vemos esa incursión nos buratos do tempo na contemplación das claraboias polas que afirmou abandonarse: “interiorizo constelacións/ vércome nas claraboias das cítaras cigarras na cidade”. Esa maneira de se deixar ir na propia observación do que aparece ante os seus ollos a través do cristal, favorece a percepción distante do bulir da cidade, a separación do eu lírico daquilo que sucede fóra. Polo menos durante uns minutos. Por iso “supuxo” que sentirse fóra de todo é un feito, algo que devén inevitábel: “supoño que é un feito/ sentirse fóra de tódolos mundos”. É precisamente esa maneira de se ver fóra “de tódolos mundos” a que a conduciu a interrogarse sobre o observábel: “¿ O intelixíbel é o sentido?” . Eis unha pregunta inquietante sen resposta. A poeta deixounos “tiradas” coa cuestión de marras. Tiña claro que o interesante non é tanto atopar “a resposta” como formular as preguntas pertinentes. Non se situou, por tanto, en ningunha atalaia dende a que acabar co noso abismo de dúbidas. Partillou con nós esa ausencia de certezas e favoreceu un percorrido polos seus poemas totalmente libre. Non lle compracía aceptar un paradigma moral sen o pasar polo seu propio tamiz. Nutriu todo o escrito desa non aceptación, da busca constante, da vontade de se abandonar e permitirse estar confusa. Non renunciou ao feito de ser contemplada, mesmo interpelada, polo devandito abismo. Comprendeu que era necesario integralo no seu proceso vital para avanzar e experimentar novas sensacións. Non pode pois sorprender que escribise algo coma isto: “E tododios -entre seguro- están andando/ !e eu que posuía unha clave/ dourada para as fugas¡/ ¿todo anxo é terrible?/ perdinme -recoñecinme- volvín perderme…/ e este perder era un alucinar coa fláccida realidade/”. Con esta capacidade de se deixar envolver polo descoñecido e aceptar perderse, Xela conseguiu a excelencia expresiva para denunciar o equilibrio, a orde social que esmaga a xente cada día. Fíxoo co mellor da frescura dunha adolescente e do coñecemento adulto de quen se atreve reflexionar por si mesma, sen obviar o instinto, a intuición e certa inxenuidade. Non reproduciu pois o pensamento o de ninguén. Coma Lois Pereiro, Xela é, foi e será, unha desas voces poderosas, xenuínas e indiscutíbeis da mellor poesía galega dos últimos trinta anos.