A palla que fai palleiro. Gloria Sánchez

 

retrato feito por Lorena Conde

Trebellado de letras. Gloria Sánchez

Meterse nun libro de Gloria Sánchez é como caer nun mundo tolo onde todo é posible. Dá igual poesía, narrativa ou teatro. Sánchez traballa os tres xéneros con tanta liberdade e destreza que cada liña se converte nun xogo moi ben pensado. Quizais sexa un dos motivos polos que podemos considerala como unha das precursoras e grandes autoras de literatura infantoxuvenil galega.

O seu gusto pola experimentación formal e léxica –mesturando verso e prosa ou revolvendo as palabras ata convertelas en imaxes–, o medioambiente e a tradición oral son algúns dos elementos recorrentes nos seus textos. Cómpre lembrar que Sánchez investigou as historias de medo e o terror tradicionais infantís na obra inédita, Aqueles medos na que se abordarían personaxes como Pedro Chosco, o Gazafellos ou os Biosbardos.

En 1991 publica a súa primeira obra, Rimas con letras, libro de poesía traducido ao braille. Ese xogo coas coa palabra e o debuxo, moitas veces a través do trazo, podémolo atopar en practicamente toda a súa poesía. 

En 1990 gaña o premio Merlín polo libro Fafarraios, publicado un ano despois, e que entrará na lista de honra IBBY en 1994. Nel aparecen unha morea de personaxes: animais, bruxas, piratas, vampiros… que se contabilizan a través dos fafarraios.

                                                                          “A bruxa curuxa,
                                                                           nariz afiado,
                                                                           non toma churrasco,
                                                                           nin toma verdura.

                                                                          A bruxa curuxa
                                                                          prepara un feitizo
                                                                          con sapos e grilos
                                                                          con serpes e viño.

                                                                         Á bruxa curuxa
                                                                         caéronlle os dentes,
                                                                         por este menú
                                                                         tan pouco corrente”.

Estes personaxes son habituais nos seus libros quizais pola súa personalidade libre, sen prexuízos, tradicionais e, incluso, rocambolescos. Personaxes que sen dúbida farán rir a quen le. En 1994, escribe O capitán Ro e o gato Bo, piratas que reaparecerán que no ano 2000, na aventura d´O grande Tronante, que lle valerá a Sánchez a entrada na lista White Ravens.

                                                                       “O capitán Ro e o gato Bo
                                                                        quedaron de pedra.
                                                                        O Grande Tronante
                                                                        colleunos entre os dedos e dixo:
                                                                        -¡Mira ti! Pero se é
                                                                       o bandallo de Romualdo!
                                                                       Así que viñas roubarme
                                                                       o meu tesouro, eh?
                                                                      -¡Non señor, eu non era!
                                                                      ¡Foi este! ¡Foi o gato!
                                                                     ¡Non me coma, señor! ¡Non me coma!
                                                                     -imploraba o capitán”.

Sánchez quere divertir, entreter. Este afán polo xogo podemos observalo en A raíña de Turnedó (1996), onde nun conto-poema se van sumando elementos convertendo o texto nun trabalinguas no que se precisa a colaboración de quen le, que debe amosar sorpresa ou entusiasmo polo que acontece: 

                                                                       “Este é o dragón
                                                                      Venancio Feroz
                                                                     que sae do ovo
                                                                     que puxo o corvo
                                                                     que aniña no rei
                                                                     que guía o coche
                                                                     que tira do carro
                                                                     que leva o cabalo
                                                                     que monta o lacaio
                                                                     que arrola á princesa
                                                                     que garda a vaíña
                                                                    do mato do xardín
                                                                   da raíña de Turnedó.

                                                                   Exclamen: Oooooooh!”

No teatro non perde ese sentido do humor. En 1999, publica Teatro feroz, que recolle tres pezas. Na primeira revisa o conto da Ratiña Presumida, que torna, polo seu carácter, en feroz. Nesta representación, a autora pensou, a través da introdución de coros, naquelas crianzas que quedan sen papeis. Na segunda, conta a historia tradicional do Galo Quirico, recuperando o papel do raposo. Remata este teatro cunha historia na que é a muller quen merca ao marido, cambiando os roles habituais: 

“MULLER
Eu queríalle un marido
de grande como unha mesa.
O pelo cor de acibeche
e os beizos de cereixa.
Que saque o can a mexar,
o lixo ó colector,
que saiba arrolar o neno
cando se poña a chorar.
¡Ah, xa me esquecía!
A poder ser que herdara
moitas leiras dunha tía. “

É no teatro e na poesía onde vemos con máis claridade o interese de autora de facer partícipes ás crianzas do que acontece entre as liñas.

Aínda que na narrativa amosa un maior distanciamento con respecto ao lectorado, tamén atopamos ese ton humorístico. En Doutor Rus, co que gañou o premio Edebé en 1994, coñecemos especies animais de todo tipo e a problemática natural, humana ou máxica á que se enfrontan. Estes animais complicarán a existencia do veterinario. Un canto á natureza frecuente nos textos de Sánchez que lembra, dun xeito práctico, que convivimos con outros seres vivos.

Esa convivencia xunto ao cotián fan que as historias de Sánchez resulten próximas, sen importar quen sexa a protagonista. Así, as bruxas non saben fritir ovos en Sete casas, sete bruxas e un ovo (1997), e teñen instintos maternais en Sete bruxas e o bebé máis feo do mundo (2012). 

 

Chinto e Tom (2002), premio Lazarillo, son dous rapaces que levan o cotián á máxima expresión. O cariño por unha cama que non entra nunha casa construída por eles mesmos, a dor por perder un tractor que tanto traballo lles salvou, mestúranse con eses medos infantís tradicionais dos que Sánchez é experta: 

“Ó vampiro dinlle o Vión Malo. Téñenlle tanto medo que non se atreven nin a pronunciar o seu nome. A palabra vampiro prodúcelles arrepíos. Así que lle chaman Vión Malo ou O Malo, sen máis. Eles dous ben se entenden”.

Nos libros de Gloria Sánchez os problemas soluciónanse a base de enxeño, compañeirismo, intelixencia e imaxinación. Tanto é así que Chinto e Tom acaban sendo axudados por Cándida, unha xiganta.

Malia ser o riso algo común ás obras de Sánchez, esta non lle teme á tristeza ou aos problemas, incluso na súa cara máis cruel. Así o demostran libros como A casa de vidro do señor Clin (1999) ou Frangulla (2002), onde volve tratar a natureza, mais desde outra perspectiva: desde a morte, a supervivencia ou os problemas entre irmáns: 

“Cando vén entrando a noite mamá acóllenos entre as súas patas e cóntanos historias. A min gústame escoitala de Terceiro, o conto do pequeno osiño, tan pequeneiro e consumido que non deu chegado ó mar. Quedou teso sobre a neve. Os seus ollos pecháronse e o seu morro cubriuse de carambelos. E morreu. Di Mamá-Nanuk que morrer é cando te atrapa o Sono-Longo, un sono mesto que atravesa sen os ferir. A súa nai e os seus irmáns continuaron a viaxe, cara ó mar. Pero entón apareceu a Osa-Nai e púxoo no seu peito a mamar do seu leite máxico. Terceiro reviviu e medrou san e forte e disque cando chegou a vello, e caeu de novo no acubillo do Sono-Longo, converteuse no Grande-Espírito, guia de tódolos osos polares (…) a min gústame escoita-lo conto de Terceiro, pero tamén me pon triste a un tempo. Eu non quero ser un espírito, un oso-pantasma, chantado aló no ceo tan soíño” . 

 

En conclusión, Gloria Sánchez é unha mestra á hora de mesturar realidade e fantasía, sen fuxir dos medos, usando o humor e o xogo como mellor xeito de achegar a literatura ás crianzas. 

                                                                                                                                      Andrea Barreira