ISTE mofo das pedras tan vello e tan
miudiño/ é o silencio baixiño que lles vai saíndo en frebas
e que se queda á pe delas pra que non podan sentilo.
e que se queda á pe delas pra que non podan sentilo.
Uxío Novoneyra
A decisión de Diana Toucedo naceu do
impacto. É doado comprender a sensación vivida ao contemplar esa
paixase abrumadora, cuxo mellor intérprete foi Uxío Novoneyra.
Novoneyra tivo a habilidade de captar o murmurio silandeiro das
árbores e a ollada penetrante das vacas. Tamén os aromas, ese
cheiro a inverno recoñecíbel polas habitantes das montañas, sexan
estes humanas ou non. Neste contexto natural insólito, Toucedo ficou
atrapada e sentiu a necesidade de lle dar forma á forza estraña
que as montañas teñen de nos poñer no noso sitio para que non
esquezamos nunca o todo do que formamos parte. Consciente desa beleza
terríbel e da existencia do cruce de tempos que se percibe no lugar,
a cineasta iniciou un proceso de investigación lento para coñecer
ben os costumes e participar da vida cotiá antes de se dispór a
realizar as primeiras gravacións. Foi esta unha decisión
intelixente que lle permitiu mirar as terras dende un lugar
diferente, sen ese pouso romántico e nostálxico que se produce
cando contemplamos algo descoñecido dende fóra, sen abandonar a
nosa condición de visitantes. Ser visitante limita a percepción e
Diana Toucedo sábeo. Por iso quixo convivir durante un tempo no
Courel, para non atravesalo sobre as puntas dos pés e ficar na
superficie do observábel. A humildade de recoñecer que había moito
por descubrir alí, sobre todo sendo ela de Redondela, era o paso
previo. As que nacemos no interior das montañas sabemos ben cal é o
efecto que estas exercen sobre as persoas. Se cadra por iso, malia
levar anos lonxe delas, gostamos de nos repregar de cando en vez,
porque aínda estamos vinculadas ao seu silencio e nos gusta
preservalo, integralo na nosa vida. Tamén por iso vibramos con
Novoneyra, porque transcribiu o que sentimos ao camiñar polas
devesas, ir apañar noces ou castañas, pinchar os dedos nos ourizos
e contemplar alucinadas a matanza do porco para comer despois os
chourizos asados ben contentas cun pan deses que xa case nin existen.
Tendo conta disto, sentín unha curiosidade grande por este filme de
Diana Toucedo. Quería saber como vía ela o Courel, que aspectos
dese lugar decidira amosar e fun velo dúas veces. Non me arrepinto
en absoluto. Creo que conseguiu capturar o que prentedía. En efecto,
Trinta lumes deixa ver o cruce de tempos, esa estraña
sensación de que todo está a acontecer -pasado, presente e futuro-
en diferentes coordenadas, das que só é visíbel unha: a actual. As
outras, as do pasado e as do futuro, malia non ser materialmente
oservábeis, si poden intuírse. Hai pois un elemento importante que
configura a espectralidade do filme: a ausencia. A daqueles e
daqueloutras que xa non pertencen ao mundo dos vivos e cuxos rostros
aparecen nos retratos dos que a cámara de Diana decide amosar
algúns, e a daqueles e daqueloutros que aínda non apareceron no
escenario actual. No entanto, cómpre suliñar que as devanditas
ausencias non son presentidas unicamente porque se ofrezan algunhas
imaxes de persoas, falecidas na maioría dos casos, mais, por riba de
todo, pola contemplación pausada dos lugares deshabitados que,
noutra altura, estaban cheos de xente. É como se puidesemos intuír
o balbordo dun día calquera, xa pasado, e, de súpeto, as preguntas
aparecen. Quen estaría a pasar por esa rúa trinta anos atrás,
xusto no intre no que a cámara gravou ese espazo baleiro?; quen
comería nunha desas casas vellas, que miramos dende a nosa butaca,
hai sesenta anos?; quen namoraría nalgún deses camiños torcidos?
Todo este ronsel de preguntas xorde do convite á evocación que
Toucedo logra, insisto, cos planos fixos tanto dos espazos exteriores
como interiores. Neles observamos iso que Antón Patiño denomina
lugares imantados, na medida en que conteñen parte das intesidades
experimentadas alí por tantas persoas. É máis, se puidésemos
capturar esa intensidade abririamos as portas que comunican o aquén
co alén e veriamos por un burato a anterioridade que, dende a nosa
limitada percepción, só somos capaces de intuír.
A propia voz en off do filme -a de
Alba, a protagonista- dá boa conta desta apertura de difícil
acceso, dende a que, segundo ela nos explica, somos miradas. Quen nos
mira entón? Eles. Os mortos, porque os mortos conviven cos vivos.
Axexan, espreitan, atusman, rosman, guichan. Ás veces, incluso poden
abrirse as citadas portas polas que, talvez, Alba podería coarse. E
de se coar por elas, que podería acontecer?; onde iría dar Alba se
marchase?; ao alén?; que é o alén, de que materia está feito?;
podería despois vernos ela dende alí?; e falarnos, podería
falarnos tamén?. Velaquí o misterio deste filme escuro, pero
brillante, transtemporal, poético e cun pouso político ben
interesante, na medida en que nos sitúa nun presente demoledor que
reflicte o territorio da desaparición sen sentimentalismo ningún.
Diana Toucedo pousa a cámara no núcleo dun conflito, así é que
nos coloca nun lugar incómodo: o da perda consentida do rural
galego. Para facelo e eliminar o carácter etnográfico da fita
utiliza a ficción, ese episodio breve, narrado con sutileza e
protagonizado por Alba e Samuel, que transcorre paralelamente a
observación atenta duns costumes preservados polos habitantes do
Courel que están a poñer en práctica unha resistencia case
heroica, sobre todo se temos conta do carácter invasivo da
velocidade coa que se vive nas vilas e que tan atractiva resulta para
as novas xeracións. Veremos entón, por exemplo, unha escena de
caza, abrir o animal capturado en canal, depenar un polo ou a festa
da castaña. Contemplaremos ademais estas estampas costumistas cos
sons que, segundo explicou a propia Diana Toucedo, constitúen outra
linguaxe, a da propia natureza. Delicada entón esa atención da
directora prestada ao bater da auga no lousado das casas vellas, poño
por caso, ou ao rumor do vento, que, con maior ou menor forza,
percorre as follas das árbores e dá paso a outros planos, con
escenas diferentes, actuando coma un fío condutor que une o que, en
principio, parece estar separado. Todas estas ligazóns de tempos,
espazos, ficcións, sons, persoas e personaxes, envoltas en imaxes
que recollen tamén o aspecto que a natureza posúe nas diferentes
estacións do ano, configuran unha estrutura sólida que se instala
na circularidade -comeza polo final- e deixa unha porta aberta ao
futuro no rostro da pequena de ollos infinitos, cuxas aparicións na
fita aportan un toque de frescura que consegue suscitar a tenrura do
público.
Non pode sorprender a ninguén que
Trinta lumes teña sido seleccionado na Berlinale, dada a
calidade da proposta. Que Diana Toucedo estea agora mesmo a captar o
interese da crítica do cine de autor, xunto con outros cineastas do
denominado Novo Cinema Galego, é un beneficio para todas e cómpre
poñelo en valor. Sobre todo se pensamos que é neste sector no que
Galiza está realmente a dar un golpe na mesa.
Trinta Lumes
Dirección: Diana Toucedo
Música: Sergio Moure Oteyza
Fotografía: Lara Vilanova
Produtora: Lasoga Films
Duración: 80 minutos
Comentarios
Publicar un comentario