Devir campo de patacas, rizoma por Ánxela Lema París

Está claro que cada lectura altera, modifica, muda a nosa maneira de ollar o mundo. Desde lecturas das que non gostamos e das que tomamos nota, algo tamén positivo, até lecturas que descobren partes ocultas que existían dentro de nós sen o sabermos e que instalan unha nova lente que xa, para sempre, nos fará enfrontarnos ao mundo, á vida, dunha maneira diferente. Este tipo de lecturas, polo menos no meu caso, non son as que máis abondan e cando chego a unha delas quedo semanas e semanas remoendo e dándolle voltas unha e outra vez dicíndome: “joder, que razón ten! É que non debería ser doutra maneira”. Isto é o que consegue Vasallo co seu Pensamento monógamo. Terror poliamoroso (2018), un libro que me gusta concibir como un agasallo (quizais pola musicalidade que a propia palabra garda co apelido da autora) que de maneira tan xenerosa nos fai ás que decidimos sentarnos a explorar este seu último libro. E digo un agasallo porque lonxe dun ensaio máis que analiza e estuda en profundidade unha cuestión sobre a que, por suposto, aprenderemos, Vasallo comparte connosco unha lección de vida, unha reformulación completa das estruturas que rexen o noso cotián, necesaria, rompedora, transgresora e revolucionaria desde nunha linguaxe clara, familiar, sarcástica e chea de humor, porque xa explicou nalgunha entrevista que non quere ser unha disidente de clase e procura falar para que todo o mundo poida entendela.

Pois ben, como xa nos foi adiantado nos seus múltiplos artigos publicados na revisa Píkara e no libro (H)amor 2 (2015) no que colaborou, a verdadeira revolución amorosa pasará pola destrución do sistema relacional piramidal que representa a monogamia para, sobre as cinzas, comezar a nos concibir como leiras, como campos de patacas, a entendérmonos como tubérculos que fortalecen as raíces conscientes da importancia dos coidados que merecen cada unha das partes que forman unha terra da que nos alimentaremos dunha maneira sa e responsable. Noutras palabras, Vasallo convídanos a dinamitar os vínculos tal e como nolos deron en entender até agora e anos mover no que ela deu en chamar “redes afectivas”.

Para alén disto, o interesante do discurso de Vasallo, o click que produce nas que lemos a súa obra, é que non procura dar coa fórmula ideal que mellore as nosas relacións de parella, como vemos en tantos outros libros, ben ao contrario, retira o foco do binomio e analiza as dinámicas relacionais desde unha óptica crítica que sinala como factor principal do desastre amoroso no que nos encontramos a monogamia como sistema por ser un ideal excluínte que conseguiu instalarse no imaxinario como único modelo de amor posible e como sinónimo de éxito social. Un sistema xerárquico, a monogamia, que prioriza unha serie de relacionamentos perante outros perdendo todo sentido humano e comunitario ao infravalorar calquera tipo de vínculo situado fóra da considerada como a máis profunda, real e importante das relacións: a de parella, a de amor. E é que Vasallo ensínanos algo que se ben parece sinxelo xamais nos paramos a formular así: “No es el qué, ni el cuánto: es el cómo”. Con esta frase lévanos ben lonxe do centro, cóllenos da man e sitúanos na periferia, na marxe das marxes como único lugar desde o que poder ollar cara ao centro e observar o alarmante paradigma amoroso en que estamos afundidas e que en absoluto se vai ver resolto pola posta en práctica da palabra tan de moda actualmente: o poliamor.

Lonxe do que podiamos agardar nun primeiro momento, Vasallo non confía en absoluto neste modelo relacional como aposta política porque deitarse cunha ou varias persoas ao mesmo tempo non deixa de reproducir a nosa maneira de nos relacionar. Noutras palabras, entende o poliamor como unha monogamia multiplicada, en serie, que non problematiza o problemático do sistema amoroso actual e que, por santo, non conseguirá solucionar a estrutura patriarcal actual.

Xa que logo, a verdadeira revolución afectiva, a revolucionaria forma de tecer redes, de crear comunidade, non pode pasar pola acumulación de relacións baseadas nos modelos actuais. Por este motivo, Vasallo convídanos a reformular a nosa maneira de nos mover no mundo, motivo polo que tamén nos achega unha reflexión do máis necesaria sobre a nosa maneira de entender as amizades, as relacións familiares, de veciñanza e mesmo a soidade, concepto que apenas entendemos como lugar de tránsito e nunca como lugar onde poder habitar, por seren paradigmas relacionais que o sistema monógamo conseguiu relegar a un plano secundario por non contar co estatus social outorgado á parella que, por outra banda, instalou unha feroz competencia entre as mulleres ao sinalarnos como rivais as unhas das outras, como obstáculos que poden dificultar o noso acceso ao privilexio social.

Este ensaio ábrenos os ollos e demóstranos que a chamada cultura poliamorosa hipster tan de moda resulta moi cómoda para un neo-liberalismo que concibe os corpos como mercadoría, como moedas de cambio emocionais, e ao que non lle interesa que comprendamos a opresión e o racismo islamófobo (tema no que a súa obra tamén resulta un foco de luz necesario) que esconden as dinámicas escollidas para termos os nosos afectos ben ordenados, etiquetados e clasificados. Unha moda cool que nos fala de amores libres como se os amores puidesen existir doutra maneira. Un sistema que sitúa a problemática no eu, no narcisismo individual e capitalista que esquece o colectivo, o nós.

En resumo, se algo temos que agradecer a Vasallo é que nos abrira as portas e nos ensinara a leira, o campo de patacas que coidar e segar unhas e outras de maneira consciente e sa para poder comezarmos a vivir en rede. 

Vasallo, B. Pensamiento monógamo. Terror poliamoroso

La oveja roja (2018)