A resistencia ante o silencio por Eli Ríos

Espero que, cando todo acabe, reciban todo o recoñecemento que merecen. Xente así son os verdadeiros heroes e heroínas das guerras, os que non levan medallas, nin condecoracións, nin saen nos xornais. Son os resistentes do silencio. Só agardo que no futuro os teñan en conta como merecen. (páx 118)

Cando o silencio é a única opción para sobrevivir, a literatura crea os espazos necesarios para recoller a resistencia. E iso é o que fai Eva Mejuto na súa obra Memoria do silencio. Ficcionada, iso si, porque pouco sabemos das historias (reais) de Lola e Frieda: " Ambas as dúas tiñan moitos trazos en común: a valentía, a afouteza e, tristemente, o feito de que, como mulleres, pasaron de esguello pola Historia." (páx.149). Así, Lola, Xulia, Amparo, Frieda,..., falan en primeira persoa sobre o momento que lles tocou vivir, no verán de 1943, cando Ribadavia aínda está presa no medo do franquismo, cando os nazis extraen o volframio das minas galegas. Di Lola que "Hai pouco máis de catro anos que acabou a nosa guerra (nosa non, deles, que nós nunca a quixemos), como non imos ter medo?" (páx. 21) e que "o peor é o medo, que queda atoado no corpo e non deixa vivir, nin pensar" (páx. 22). E ante o terror, a sororidade e a esperanza. A loita pola liberdade.

As mulleres invisibilizadas son as protagonistas desta historia, as irmás Touza, nunha época na que poderiamos pensar que xa está todo contado: a Galicia da II Guerra Mundial. O curioso é que non se trata tanto do que se conta senón de como se conta. Esa é unha das xenialidades desta novela! A perspectiva das mulleres nun conflito no que só se valoran como arma de guerra¹ e nun lugar periférico da contenda como Ribadavia. Xusto ese punto no que acontecen realmente as cousas importantes sen que ninguén lle preste atención. E esa fenda é a que permite ás irmás Touza salvar máis que cincocentas persoas dunha morte segura porque ninguén quere, nin pode, nin sequera imaxinar que as mulleres do rural galego teñan a capacidade de tecer unha rede que permita "pasar" persoas xudías a Portugal e que, de alí, embarquen para América.

Unha das mulleres que consegue chegar ao outro lado da fronteira é Frieda quen interroga sobre Lola e as irmás: " Que se lles perde salvando a vida ̶ e arriscando a súa propia ̶ de homes e mulleres que non coñecen de nada, das que nin comparten relixión, nin lingua, nin cultura?" (páx. 99) e á que Lola lle contesta que: "Compartimos que somos persoas, e temos dereito a vivir en paz e sen medo" (páx. 99).

Persoas. Diso trata esta novela: de persoas que nos contan, na súa voz, a súa propia historia de costumes diferentes, de realidades distantes, de amores diversos, de desexos semellantes e dereitos iguais. Xente que se encontra nun determinado momento e decide xuntar as súas forzas para construír un universo mellor lonxe dos belicismos e do odio. Mulleres que sortean o medo para rachar o silencio e as cadeas do terror tecendo redes. Así que " Valla esta lembranza en forma de libro de chamada de atención cara as mulleres, invisibles, que loitaron pola liberdade e pola xustiza, por cambiar o mundo no que lles tocou vivir"².

Mejuto, E., Memoria do silencio, Xerais, 2019

1https://escolapau.uab.es/img/qcp/violencia_sexual_guerra.pdf

2páx. 149