Memorias de Memoria para Xoana por Mercedes Queixas

Algunhas lecturas fican impregnadas en nós para sempre. Convértense en vasos capilares que non deixan de axudar a latexar na nosa memoria bibliográfica aqueles relatos que nos fixeron sentir e emocionar na entreliña.

En 2002, grávida da miña segunda filla, cheguei á lectura de Memoria para Xoana de Marica Campo, una autora ben coñecida para min, como narradora e poeta sobresaliente, co antecedente de ter sido merecedora esta primeira novela co Premio de Narrativa do Concello de Vilalba.

E como de memoria se trata, porque sermos memoria viva fai parte do noso tránsito vital acompañado, aínda son quen de me lembrar a iniciar esta lectura en tempo de repouso xestacional vespertino.

Contan, Xoana, Xoana que aínda non chegaches, visguenta carne a navegar nas augas amnióticas do meu ventre, que a miña tataravoa Pepa, Pepa a Toupa, quedou preñe en Monterroso, na feira de novembro. Nunca soubo quen lle puxera entre as pernas a semente que deveu en Rosa, Pérez coma ela, e sen segundo, como era habitual nos fillos a que ningún pai se chamaba.

Non foi preciso continuar, máis ben foi imprescindíbel determe porque a memoria de meu, das miñas, das nosas, chamou polo acordo dos elos da cadea propia. Retratarse nelas, no seu branco e negro, para que a fotografía a cores non ficase deformada.

Cada xeración ten as súas propias probas, mais ás veces súmanse en herdo colectivo e cómpre deitalas lonxe de vez. Apropiármonos delas para as superarmos como unha vitoria plural.

Pepa Pérez, a Toupa, cega, analfabeta, cantante de coplas nas feiras con voz limpa e harmoniosa, acompañando un moinante trampulleiro, enxendrou forzada e pariu Rosa, filla natural, non de matrimonio, aínda que non sei a que vén iso de ser “filla natural”, se artificial non o somos ninguén e todos nacemos dun mesmo acto.

Lembra, Xoana, miña nena que estás por chegar, que vés de Rosa, Rosa Pérez sen segundo, a filla da cega, a rapaza fráxil con quen a vida non foi moi mirada nin tampouco o señor de Mezur.

Cada xeración procura avanzar, estirar os elos até os deformar e Rosa foi servir á Casa Grande, onde o señor de Mezur, que tiña máis de vinte fillos bravos, tentado polos praceres da carne nova, entendeuse amo para ampliar a listaxe no corpo de Rosa coa semente que daría en Carolina, primeiro, e en Xenxo despois.

Rosa Pérez, de novo sen segundo apelido, porque o seu espazo foi substituído pola fortaleza dun primeiro lugar feminino, pariu unha Carolina rexa, da estirpe do traballo no rostro curtido e nas mans escravas.

Lembra, Xoana, miña nena que vés en camino, que tiveches una bisavoa chamada Carolina, que ficou viúva aos vinte e poucos anos, e que pasou toda a vida sorrindo para fóra, por máis que por dentro lle bagoase o corazón. Non esquezas que traballou arreo, quizais para vencer e vingarse da súa maior inimiga, a pobreza, que a afastara de quen el amáis quería.

A morte inesperada do home de Carolina, logo de emigrar á procura de traballo a Asturias, deixou no berce a Carme, nai da protagonista que relata en primeira persoa o memorial xenealóxico á filla que avolve no seu ventre.

Carme foi á escola, o triunfo do saber para as mulleres da casa, ao internado lonxe da casa, como orfa pobre, onde soubo das inxustizas sociais dunha institución formativa e relixiosa que non acollía para a vida a todas por igual.

Non esquezas, Xoana, Xoana que cada día es máis tanxible e estás máis cerca, que levas no sangue a rebeldía da túa avoa Carme, a que foi alumna gratuíta nun frío colexio de Zaragoza. Seguro é que alí, desposuída dos seus e da fala propia, foi, pouco a pouco, elaborando a idea de cambiar o mundo. Porque esa é carme, a muller que sempre anda na teima de cambiar o mundo.

Con todo, a memoria das veas cosanguíneas chega a nós, o presente, e é tempo de a narradora, musicóloga culta e muller de mundo, que dialoga man a man co pasado e o futuro, se descubrir ante a filla que está para chegar, na soidade procurada dunha consciente nai solteira, protagonista dunha fermosísima cadea de vida da que eu tamén era un elo, un elo en que engarzabas ti e non había romper.

É tempo de nos descubrirmos nas fillas que nos suceden. Espellamos as nosas precedentes enchéndonos da súa memoria ao tempo que construímos un reflexo para as nosas fillas. Herdamos para deixar sempre en herdanza a mellora.

E pechada a lectura, agora de novo, naceu, coma daquela, estoutro diálogo co vento:
Heiche contar, filla, que procedes das mans da terra das túas tataravoas Daniela e Carmela, das túas bisavoas Mercedes e Preciosa, das túas avoas Carmen e Jesusa e de túa nai, que aínda procura no espello do tempo a exacta reprodución que a escriba.

Memoria para Xoana, Marica Campo, Espiral Maior, 2002