Saturno tamén é deus de Uxía Casal por Emma Pedreira

Fotografía Paula Gómez del Valle

Hai case vinte anos que Xerais sacaba á luz unha antoloxía de narradoras galegas titulada así, NARRADORAS. Lembro tela nas miñas mans hai iso, case vinte anos, e outra vez hai só uns poucos días e sentir un feixe de emocións con ela. Por unha banda que cada días somos máis, como dicía o bicho que nos acompañou na infancia. Por outra, que aquelas autoras que alí figuraban sendo promesas, hoxe son autoras firmes nas nosas letras. Naquel índice había nomes como: María Reimóndez, Ánxela Gracián, Marica Campo, María Canosa, Ledicia Costas, Inma López Silva, todas indiscutibles. Mais esas páxinas agochaban un tesouro literario. Un pequeno relato inquedante, arrebatador de tan sinxelo, co simplísimo título de O pequeno Mario, asinábao Uxía Casal.

Póñome desta beira dos case 20 anos e redescubro Saturno tamén é deus. Galaxia xa se encargara de editalo en 1997 e Uxía Casal facíase un oco entre a nómina de narradoras para adultas despois dun par de obras para crianzas. Agora Saturno tamén é deus ten outro aspecto, como as cousas maduras. Moldes de letra máis acaídos, unha sobria elegancia, unha fantástica capa de Paula Gómez del Valle que fai unha xustiza infinita ao que agocha dentro o libro, unha disposición da grafía e do silencio que fan da lectura algo realmente pracenteiro. Unha aposta máis que arriscada da editorial URCO, esta de reeditar un libro que xa funcionou noutro momento. 

Fagamos contexto: Aquel volume de narradoras viña a dicir algo así como si que as hai, si que existen, as mulleres son algo máis que poetisas e investigadoras e como narradoras tamén teño moito e moi bo que dicir. E esta recente aposta de URCO vén dicirnos algo como non só é valioso o que dixeron no seu día senón que o segue a ser e por iso refacemos un libro ao que, se cadra, non se lle prestou toda a atención que se debía e que agora volve funcionar perfectamente porque é atemporal.

O libro funciona incluso mellor agora que antes grazas á renovación estética da envoltura, da forma, moito máis vencelladada ao contido. E tamén porque está composto sobre unha receita de éxito: a autora engraxa a maquinaria de cada relato e afina tanto a meticulosidade da súa prosa característica, limpa, observadora, moi achegada ao cotiá, que cada un dos relatos latexa aínda con frescura. E, dentro deste libro, como un agasallo para o público lector xa que non estivo naquela primeira edición de Saturno tamén é deus, aquel relatiño, O pequeno Mario.

É a autora unha experta no perverso arte de burlar a linealidade narrativa, mais enganándonos con ela. A súa técnica é depurada: proponnos un lugar achegado ao noso íntimo, un personaxe común tal que nós, que tamén o somos, un desencadeante simple, agochado tras un par de palabras que nada fan sospeitar e, driblando a progresión lóxica dos acontecementos, un desenlace que xa é marca Uxía Casal: rápido, case imperceptible, e xa estás fóra do relato pensando en que pasou, desencarreirada do circuito habitual e sufrindo un choque da lóxica contra o acontecido.

Uxía Casal xoga co seu público lector desde dentro de cada relato e por detrás das palabras. Ao rematar o libro mesmo podemos imaxinar que escoitamos unha risa malévola por tras das grafías. A autora prantéxase un reto desde as primeiras liñas e supón este un xogo co control da coa lectura, fainos sentir, unha vez que entramos no xogo, o desacougo de agardar o susto e o pracer de recibilo e ver que non chega por onde intuÏamos.

Suicidas accidentais, prantas que medran se as alimentas con palabras e algunha outra cousiña, nenos desacougantemente imperfectos, insectos que se instalan en lugares inaccesibles, homes grises que se renden á voz que os obriga a ser, desesperanza, malas intencións, escuridade, o silencio.

E, levándoo ao noso terreo, temos que ter en conta a distancia deses vinte anos ao revisar a perspectiva de xénero coa que son tratados estes relatos. A autora, a pesar de ter fantásticos personaxes femininos, opta case sempre polo emprego do masculino e da primeira persoa no relato. Se cadra faino por xogar con eles, cos homes, e levalos ata o límite creando unha distancia que permita a crítica e mesmo tempo que a ridiculización –sen afán de ofensa-, só de entregar ao seu público lector unha serie de individuos mancados no seu íntimo, agredidos polos obxectos do seu círculo de confort de maneira inesperada e cruel e poder atender á confrontación con personaxes femininas, poucas pero rotundas, trunfantes, empoderadas no bando da autora, no lado da sombra.

Porque a sombra tamén merece celebación, xa que Saturno tamén é deus.

Uxía Casal, Saturno tamén é deus, Urco Editora, 2017