Radiografía do inverno por Arancha Rodríguez Fernández

Fotografía Paula Gómez del Valle

Cando me fixen con Inmersión. Un sendero en la nieve, de Lidia Chukóvskaia, fíxeno coa intención concienzuda dunha lectura sen prexuízos. Sabía que Sofia Petrovna, una ciudadana ejemplar, a primeira novela da autora, fora censurada na URSS e tardara cincuenta anos en publicarse. Tamén sabía que, a pesar de todo, Lidia Chukóvskaia morara na Unión Soviética e chegara a ser unha reputada escritora que, aínda crítica, recoñecía as vantaxes do sistema no que vivía, tiña boas colegas de profesión que pertencían ás máis diversas ideoloxías e estivera toda a vida acompañada pola pesadumbre que provocan as sucesións de guerras.

Sabendo todo isto, e de novo sen prexuízos, entro en Inmersión, que me presenta a Nina, unha escritora e traductora de Moscú á que en 1949 a Unión de Escritores envía a un retiro á montaña, xunto con outros escritores, de xeito que poidan producir obras e compartir espazos de creación. Neste lugar, aparentemente bucólico, Nina tenta mergullarse no frío das asombrosas fragas rusas e simplemente escribir, cunha actitude a priori esquiva cara os seus colegas. Daí vén o nome da novela, inmersión, un traballo que Nina tenta realizar amparándose na súa soidade e na aparente beleza do lugar de retiro, até que a interacción cos demais hóspedes (todos homes, agás as mulleres do servizo) comeza a espertar as súas pantasmas.

Namentres Nina tenta con dificultade realizar a inmersión, comezamos a coñecer o seu pasado: como o seu compañeiro foi enviado a un campo de traballo para non volver, as condicións da súa familia, ou as intuicións que a inundan con respecto a quen a acompaña. A súa é unha desconfianza de pel, producida por décadas de guerras e perdas. Unha desconfianza, á fin, inevitable e necesaria. Esta desconfianza case innata na personaxe racha coa aparición do señor Bilibin, un escritor ruso de pasado dramático que produce en Nina o xermolar dunha ilusión amorosa e, a un tempo, un tremendo sentimento de culpa. Aí é onde o relato comeza a tomar a forma que máis o caracteriza: a tremenda humanidade de todos os personaxes, que lonxe de adherirse a un estereotipo, son maleados, torturados e paseados por un vendaval de emocións e conflitos internos, ideolóxicos, sentimentais, ou identitarios.

Alén dos mecanismos internos de cada personaxe, Inmersión produce un retrato fiel das inevitábeis contradicións entre a arte e todo o que é ortodoxo, sexa o que sexa, así como entre artista e individuo, moito máis ao tratarse (ambos) dunha muller. A crítica Nina, incapaz de realizar a súa inmersión, vese atrapada entre pulsións naturais das que renega, unha forte raiba contra o sistema, e a pesadumbre do silencio que a acompaña.

Precisamente, o máis auténtico de Inmersión é sen dúbida o xeito, simple na súa forma pero desde logo complicado de delimitar, no que a súa autora plasma os conflitos internos dos personaxes sen convertilos no único foco no argumento da obra. Fronte ao realismo puro, as contradicións da protagonista conviven cunha precisa descrición sobre o proceso creativo, unha análise sobre a diferenza cultural entre o rural e o urbano e unha panorámica da vida na época dos soviets que non semella terxiversada por ningunha ideoloxía en concreto.

Amparada polas mastodónticas montañas rusas, Lidia Chukóvskaia presenta unha protagonista que delibera sobre o proceso de escrita, a capacidade de volver amar despois das decepcións, o medo, a liberdade e o ser muller, o ser muller en xeral – na política, na escrita, nos camiños escuros das montañas rusas, nuns áridos anos 40.

Esta obra foi definida por George Steiner como un clásico da literatura rusa. Máis que destacar dela a censura ou as hipóteses ao respecto da ideoloxía da súa autora, a pregunta debería ser: por que non a coñecimos antes?