Fotografía Paula Gómez del Valle
Dá a sensación, cando
falamos da Guerra Civil española, que xa todo está escrito e que
nada queda por levar ao papel. Que dalgún xeito todo o de irresoluto
que ficou atrás do conflito está a pairar fisicamente sobre a nosa
realidade mais que na cuestión literaria a tinta xa ten secado como
o sangue en cicatrices vellas. Pero tamén dá a sensación de que só
a tinta masculina ten contribuído a esta teima de sanación. Son
moitas e moi boas as liñas que se concentraron a falar do conflito
(sen contar con lateralidades, marxinalidades, tanxencialidades,
testemuños, alegorías e derivativos que ten dado a guerra e as súas
consecuencias), mais, canto hai de feminino na escrita, ben de
ficción ben testemuñal, da Guerra Civil?
Podería dicirse que La
voz dormida de Dulce Chacón, Si a los tres años no he vuelto, de
Ana Cañil e Inés y la alegría de Almudena Grandes, serían tres
das grandes obras onde a autora, o eu narrativo e os espazos da
narración son explícitamente femininos. A isto poderiamos unir
algún relato de Luisa Carnés, recuperada con xustiza nos últimos
tempos, Dime quien soy, de Julia Navarro e pouco máis. Falo do
epicentro da guerra, do nó dos anos 36 a 39.
Ocorre igual en Galiza,
hai esta escaseza? Podemos dicir que, na ficción narrativa e en
masculino, si. É abondosa a narrativa escrita por homes que andou a
refollar no antes-durante-despois da Guerra Civil. Outra cousa
diferente é a memoria e aquí poderiamos rescatar a prosa testemuñal
de Syra Alonso nos seus Diarios ou de Mariví Villaverde en Tres
tempos e a esperanza (Colección Mulleres, A Nosa Terra), Residente
Privilexiada de María Casares (Trifolium).
Na ficción narrativa a
guerra ou o período de represión e loita antifranquista posterior é
un algo de esguello en Atracción total de Carmen Blanco (Xerais),
Seique de Susana S. Aríns (Através editora) e As mans da terra de
Laura Rey Pasandín (Toxosoutos). Memoria de cidades sen luz de Inma
López Silva (Xerais) e, para crianzas, Asombra descalza de An Alfaya
e Tristes armas, de Marina Mayoral (Xerais).
Seguen as sensacións
cando pensamos en cal sería, daquela, o papel da muller no momento
do conflito: gardar a casa, gardar a apariencia, gardar os fillos, a
leira, o gando (se é que era muller do rural), gardar os segredos,
gardar a memoria. E por que, se tan enorme era a súa función, non
se detivo a literatura a falar do lugar das mulleres durante a
guerra, e o seu foco está no masculino só, a omnisciencia narrativa
dá en seguir escapados polo monte, agochados nos tobos, presos nas
cadeas ou soldados na fronte? Non quero determe a falar das mulleres
que teñen pasado polas obras desta temática da man de Fernández
Ferreiro, Rivas, Riveiro Coello, pois a miña teima é buscar a voz
feminina retratándose a si mesma nun determinado momento e lugar.
Por iso é xusto dar a
benvida a novelas como Escapados, de María del Carmen Rey Núñez,
que ten na editorial Toxosoutos a súa estrea como autora. De
Mazaricos e do 61, Rey Núñez non se axusta con fidelidade á
etiqueta de “outra novela máis sobre a Guerra Civil” que
adoitamos saloucar cando temos nas mans outra obra máis destas
características. Enumerar as carencias é o que ten, que ficamos a
escoitar o que se nos conta e se, por engadir atractivo, isto o fai
unha voz absolutamente descoñecida e que desde a contracapa do seu
libro continúa a nutrir o misterio do case anonimato, imos ter que
adicarlle horas ás case catrocentas páxinas de Escapados.
É ben difícil reseñar
esta novela sen destripala sen intención de amolar, xa que a
sorpresa está aí, en descubrir que nada é como se pinta arredor do
título e das cincuenta primeiras páxinas e que qué mágoa que non
fiquen ben a nivel deseño as arrobas (@) nas portadas dos libros,
porque Escapad@s sería absolutamente xenial para dar unha idea do
que se nos vai propoñer con esta lectura. Un si pero non.
Di a contraportada, sen
moita intención de roubarnos o alento, que esta é a historia de
Pepe e Roque e nós, lectoras que aínda non entramos no papel,
teremos que crelo e volver saloucar: outra novela máis sobre a
Guerra Civil! Si pero non, pois deberían ser máis atrevidas as
editoras e as autoras ao presentarnos un produto que xoga a tentarnos
e facer máis exhibición das súas boas cualidades: Pepe e Roque
están aí si, pero tamén Serafina, A Chilena, Trina, Prudencia,
Xosefa Manuela, Clarisa, Celina e todas as nais, fillas, amantes,
amigas, esposas, que sobrelevan as luces e as sombras desta historia.
Porque Escapados vai diso, da deserción e do xogo de conciencia, do
medo tan pouco libre e de fuxir a vida ou morte, pero tamén das
casas a medio poboar e as bocas silenciadas e represariadas das
mulleres que nin tomaron as armas nin fuxiron ao monte e que deberon
combater en primeira liña de fogo: as súas casas, as súas
familias, os seus negocios e que non foron tidas en conta senón para
ser tratadas como un refugallo da guerra, como botín ou como algo
menos que unha advertencia a eses homes aollados pola xustiza.
As mulleres ficaron no
fogar mantendo os puntais da casa física a base de chantar o seu
propio espiñazo na dor, no medo e na soidade. As crianzas e os
vellos e vellas da casa tamén caeron sobre elas, o campo esquilmado
polo poder, o gando –pouco e a disposición do abuso-, o propio
corpo. E ese labor de agardas e silencios.
María del Carmen Rey
Núñez dá conta do que fica na aldea despois da deshabitación
imposta dos homes, que fuxiron ou foron convocados a unha guerra.
Como crianzas, xente vella e tolleita actúan como sobrantes mentres
a vida vai sendo devorada darredor e só o medo arma os ósos.
Pepe e Roque fican a
saber onde no medio do monte, máis as vidas que van compoñendo o
xogo da supervivencia día tras día, son fundamentalmente femininas
e manteñen vivo o lume para cando os fuxidos –ou os idos- poidan
voltar á casa.
Rey Núñez domina o
relato real, vido da experiencia, da vivencia familiar ou do
escoitado en núcleos próximos e téceo con mestría sobre un
abondoso pano de retallos de ficción, difuminando contornos até
facer crible o fantástico e improbable e, sen embargo, deixando ao
natural as sensacións crúas e violentas dos tempos de guerra. Hai
esceas desgarradoras que fan que deteñamos a lectura arrepiadas e
collamos folgos antes de continuar, pero podemos pousar naquelas
peles de hai oitenta anos e sentirnos con ese medo pegado ao óso,
grazas ás palabras coidadas e precisas, aloumiñantes ou doídas,
desta nova autora que se nos presenta, espida de datos rimbombantes,
como a súa biografía na contracapa.
P.D.: no momento de
escribir esta recensión, chega ás miñas mans outra obra editada
por Toxosoutos, Cando pasou o que pasou, de Rosario Regueira Cereijo,
baseada en feitos reais que aconteceron durante a guerra na zona de
Miño.
María del Carmen Rey, Escapados, ed. Toxosoutos, 2017
Non outra novela máis sobre a Guerra Civil por Emma Pedreira
Reviewed by segadoras
on
19:32:00
Rating:

Ningún comentario: