Non estar á altura por María Reimóndez

Fotografía Paula Gómez del Valle

En tempos convulsos onde cómpre unha maior profundidade e crítica nas nosas reflexións sobre o estado, a represión e o poder, unha bota os ollos aos libros na procura de espazos que dean sentido ao que non o ten. En tempos nos que a identidade hexemónica utiliza todo o seu poder e violencia, simbólica e física, para reprimir as voces diversas, certos textos cobran unha relevancia fundamental. En tempos nos que a chamada “esquerda” estatal formula eivadas propostas e segue negando puntos mortos, a literatura convértese nun espazo no que procurar diálogos e respostas. É neste marco que quero encadrar a miña lectura da obra Korrespondentziak/Correspondencias, que recolle unha interesante iniciativa de cartas cruzadas, neste caso entre Eider Rodriguez e Belén Gopegui. Un intercambio bilingüe, mesmo se a única que pode entender o libro completo, intúo, é Rodriguez.

O libro comeza cun prólogo de Amos Oz que pretende enfrontarse ao tema “literatura e conflitos”, o eixo que supostamente debe vertebrar a iniciativa de diálogo entre “16 escritores” (ignorábamos que Gopegui e Rodriguez fosen homes). O texto de Oz é un texto patriarcal clásico no seu encadre dos “conflitos”, nas súas referencias a persoas abstractas e linguaxes sobre as cales o escritor (masculino intencional) ten un poder e unha responsabilidade permanente. A súa procura de desfacer os límites entre “bos” e “malos” soa demasiado a unha liña intermedia como a que nos indican as frases “non son machista nin feminista”, “o referendo era ilegal” e outras semellantes nas que hexemonía se disfraza, como ben sabe facer, de “neutralidade”. As expectativas de desfacer esta visión masculina son altas cando unha comeza a ler o intercambio epistolar de Gopegui e Rodriguez, dúas autoras ás que ter sen dúbida en gran estima.

Mais a estima tamén coñece as fronteiras políticas, como demostra o intercambio entre as dúas autoras. Mentres que os textos de Eider Rodriguez entran na dor coas mans cheas e relatan o político dende o persoal, narrando a represión do día a día en Euskadi dun xeito próximo, aberto e conmovedor, a reacción da parte hexemónica da ecuación fica moi lonxe de estar á altura. A falla de empatía de Gopegui transparéntase en cada texto, o seu intento permanente, como bo suxeito hexemónico, de levar o particular e doloroso de Rodriguez ao campo do xeral e da súa experiencia “totalizadora” fai que sexa patente a súa incomodidade co que Rodriguez representa e narra.

Un dos momentos máis duros deste intercambio epistolar para quen le dende unha conciencia política moi próxima á de Rodriguez é cando esta narra a recepción dunha carta de Z, que está na cadea, e a raíz dela reflexiona sobre en mans de quen está a violencia, da violencia contra as linguas, os problemas de establecer o que ela denomina o “Relato”. Eider Rodriguez escribe dende un contexto de perda e Gopegui contesta dende un contexto de acomodo nun relato particular. Subsume a experiencia da cadea política en “El fragmento de Z. no habla, entiendo, de distintas verdades o mentiras sino de lo borroso”, nunha afirmación que semella darnos a entender que “todas as violencias son iguais”, obviando que uns teñen as ferramentas opresoras do estado na man e outras non. Para máis inri, Gopegui reafirma a súa visión de superioridade, de xeral fronte ao particular, cando afirma “Me hablas de la guerra por el Relato en tu país que está en el nuestro o quizá no, imagino que d e eso también tratará el Relato”.

Mentres que Rodriguez fala da estigmatización do euskera de forma convincente e conmovedora, Gopegui retrousa admitindo a súa falla de empatía cun movemento “independentista que, al incluir a la burguesía vasca, se abocaba el reconocimiento de una legalidad institucional para la explotación capitalista”. Moita revolución para unhas cousas e tan pouca para outras.

O comportamento de Gopegui neste texto é moi sintomático dos tempos que nos toca vivir. Por unha banda, a sorpresa de certos movementos de esquerdas españois ao “descubrir” a brutalidade da represión estatal e ao tempo a súa imposibilidade de saír de discursos manidos e enfrontarse ao quid das cuestións, a ideas de xustiza social que son inclusivas do xénero, das linguas, das nacionalidades e que poñen en dúbida de xeito fundamental o concepto do estado dun xeito vital e práctico, lonxe de retóricas. O libro manifesta perfectamente a incomunicación e falla de vontade desta por parte dos suxeitos hexemónicos, máis contraditoria naqueles que non queren recoñecer a súa hexemonía por contar con certas características de alteridade dentro da hexemonía xeral. É este un libro un tanto desalentador en canto á posibilidade dun diálogo cando unha parte non escoita, no que a única faísca de esperanza son as inmensas palabras de Eider Rodriguez cando di: “Lo único que se me ocurre es seguir escribiéndome para que no me escriban, seguir escribiéndonos para no ser escritas”.

Belén Gopegui e Eider Rodríguez, Korrespondentziak/Correspondencias, Erein Editorial, 2016