Facer o morto por Arancha Rodríguez Fernández

Fotografía Paula Gómez del Valle

Cando a corrente é tan forte que arrastra, a forza do corpo remata escravizándose. A auga faina mansa, abátea, e con ela o corpo perde a capacidade de loitar. Así, a única saída é facer o morto. Deixarse flotante pola corrente violenta, esperando volver. Esperando salvarse.

Desde a primeira páxina, a palabra que dá voz a Corpo de Antiochia nos advirte de que non sabe refacer camiños que non sexan os da perda; unha advertencia que acompaña o referente de Antiochia, a histórica cidade que foi tanto para ficar, finalmente, condenada a ser ruína, e máis o do corpo, a importancia da carne, dos fluídos: os dous amarres fundamentais do precipio ao que nos asoma o poemario.

Corpo de Antiochia, da poeta Tamara Andrés (Combarro, 1992) estrutúrase en tres partes diferenciadas: a extinción, o desterro e o retorno. Como se dun itinerario de rescate se tratara, danos a entender a posibilidade dunha fenda de luz, dunha expiación, cando en realidade, “nunca puiden denominar / as miñas moitas cidades / porque fun continuo desterro” (p.71).

Corpo de Antiochia representa a necesidade de deixar testemuño da barbarie antes de perder a capacidade da fala, antes de perder a voz.

Así, nun exercicio íntimo e desgarrador, a voz poética arrástrase polo camiño do poema nunha fame que non cesa nunca. Esta voz, confusa ás veces, certeira outras, fala desde o eu, e por veces desde o nós, un nós que nos é descoñecido, que non parece cohesionado, que non abraza ningunha loita. Un nós tan contemporáneo como un exército de oprimidos, distantes, incómodos pero incapaces de librarse das cadeas. Incapaces, se cadra, de sentilas. O nós e o eu confúndense creando unha sensación aínda máis alienante no camiño do desterro. O camiño da mudez.

Acaidamente de cando en cando certos poemas se libran da mera supervivencia, son críticos e encaran. É o caso de O apreixo: “IMPRIMIMOS o noso abecedario / occidental cunha fusta ardente / sobre os corpos de todas as / demais linguaxes” (p.35). Pequenos intres de poder, de rescate da fala, dentro da contenda tímida que o poemario emprende contra certas estruturas sistémicas, que rematan diluíndose nunha sorte de supervivencia constante a un universo distópico: realista, moi realista, pero desdebuxado. En Corpo de Antiochia non hai unha reivindicación concreta, non hai masas demandantes, non hai músculo. Hai un corpo metonímico, un corpo que son moitos corpos, horrorizados, paralizados, nus e, finalmente, sometidos. Hai, sobre todo, violencia indiscriminada. Realista, si, moi realista. Aínda que non describa aos verdugos.

Tamara Andrés consegue transmitirnos a doutrina do corpo aberto en canle, a testemuña de antes da descomposición. “A entrega dun corpo: / un acto liberal / ou suicida?” (p.37). Nese exercicio de recuperación da fala (isto é, da voz, enmudecida polas cinzas da destrucción, pola diáspora, pola opresión) asistimos agónicas como lectoras ao proceso do corpo desnutrido, claustrofóbico ao non atopar saída a pesar dese “retorno”.

Só a auga, na súa vivacidade, parece rescatar a linguaxe, os salaios, o camiño da nostalxia. A ela se entrega a voz poética como acto desesperado. E nela, líquida, deixa os seus vestixios. O que lle quedou da protesta. Antes de ser arrastrada pola corrente. Antes de facer o morto.

Corpo de Antiochia (Tamara Andrés, 2017). Editorial Galaxia.