Un exercizo de feminismo light desde Del color de la leche, de Nell Leyshon por Emma Pedreira

Fotografía Paula Gómez del Valle

Tres, dous, un… aí vai, desde o principio, o mito do Pygmalion: Érase unha vez o rei de Chipre que buscaba unha muller coa que casar. Mais non quería unha muller calquera, buscaba a muller perfecta, isto é bela, sa, submisa e virtuosa. Farto de non dar con ela, decidiu desistir da súa busca e da intención de casar e dedicou ou seu lecer a esculpir estatuas femininas belísimas, coas que compensar as carencias da súa vida real. Mais Pygmalion namorou dunha das estatuas, de Galatea. 

Desde o Ovidio das Metamorfoses até o My fair Lady que recrea a obra de G.B. Shaw, a figura do Pigmalión como re-construtor da muller anega os textos literarios, maioritariamente de autoría masculina e compracente. Parabolizando a plenitude feminina desde o tosco barro divino até ser modelada á perfección por un home coas súas propias mans, a depredación está aí axexante, posto que o altruísmo non anda detrás desta construcción nin das súas finalidades. 

O Pygmalion que non atopa no real unha compañeira que cumpra con todos os seus parámetros, recréaa desde o fetichismo (serán as bonecas hinchables ou as quase-realistas sex dolls nipoas unha actualización deste mito?) e sempre tendente á autosatisfación. O sexual sempre como substrato. O nitrato animal cocéndose lento. Como cociñar para despois comer, pero cociñando desde o desexo e o degoro, non desde a fame e a urxencia.

Ten Nell Leyshon (1962 Somerset, Inglaterra), un breve pero incipiente recoñecemento no noso país coa novela Del color de la leche (The colour of milk, 2012) aínda que na súa Inglaterra natal sexa unha multipremiada autora teatral, levada con recoñecemento á escea. 

En xira por Galiza nestes días, Del color de la leche vai abrindo unha senda para principiantes no pensamento feminista non posicionado –aínda- de moitas lectoras. Atendendo ao chamado dos clubes de lectura como confluencia de obras/autoras/debates, a escritora inglesa vén de presentar a novela con enorme éxito de asistencia. Sendo o público destes clubes feminino até nun 90%, é preciso puntualizar que non son moitas as autoras que se adoitan ler neles, polo que cando se prantexa a lectura en feminino e, máis aínda, desde o pensamento crítico en cuestión de xénero, a proposta vai resultando cada vez menos tirante. Daí que moitas lectoras estean decapando aquel “non son feminista nin machista” para ir tomando parte no debate e arrimando as cadeiras lentamente cara a unha aproximación con pleno interese.

Por tanto esta novela curta constituiría un pequeno éxito e un exercicio light de feminismo se conseguimos sacala do emocional, dos eidos do amor romántico e do protagonismo feminino como únicas bases desta novelesca funcional disposta a arrasar entre mulleres. A lit-chic, o neorromantic porn, o “erótico para marujas”. 

Nun pequeno esforzo vémonos lanzadas de Jane Green ou Sophie Kinsella cara as profundidades de Chimamanda Ngozi Adichie (un esforzo máis e perderemos o medo ao propio corpo, á propia voz e ao feminismo-como- “canto a min mesma”- sen remorsos, ao xeito do despendolado Whitman). E, no medio, antes de degustar palabras maiores, temos a Nell Leyshon falando da súa Mary, das súas tres irmás, da súa nai, de Edna a cociñeira, da muller do vicario e, no bando oposto, do avó, do pai, do propio vicario, do infanzón da familia e do legoeiro. Os homes en minoría. Punto para elas.

É complicado emocionarse coas entrañas desde libro e non destripalo e como esta notiña non ten intención de recensionar senón de reflexionar sobre lecturas que nos leven alén do literario, evitos o spoiler e quedo co explícitamente intencional. Todos os personaxes son individuais e ariscos, non só os masculinos; móvense baixo pulsións animais e con egoísmo. As catro irmás semellan un pantone do emocional, que vai desde a maior e máis conservadora até a miúda, Mary, eivada para atraer a atención do fatum e protagonista absoluta da obra xa que da súa man, que vén de abandonar o analfabetismo, sae este relato. 

Maldito Pygmalion. 

Cal é a necesidade principal dun home do rural inglés no medio do século XIX? Os fillos, en masculino, a man de obra gratuíta para traballar. E cales son as necesidades das mulleres do rural inglés no medio desa mesma época? Deixar de ser tratadas como a metade en peso, volume e forza do que os seus semellantes varóns. Todas elas son medidas polo rendemento do seu traballo e excluídas de escolarización e mesmo da mínima educación caseira. O entorno familiar de Mary condúcese en traballar nas horas de luz e descansar nas de escuridade. Máis nada. Animalizadas até o punto de non ter máis vontade que responder ao tirón da corda.

Mary, de discurso rabioso e empoderado, lingoreteira e contestaria, é “vendida” como criada á casa do vicario. Soa bonito, sairá da fochanca, da inmundicia e dos refugallos e ocupará un lugar limpo e seguro nun entorno educado. Celebremos. Esta muller xa está salvada.

Mais a acción do Pygmalion é outra. Limpa e dá lustre para logo acariñar. O altruísmo non existe. Imos asistindo á domesticación do espírito feminino, animalizado e libre de Mary e, favor por favor, vaise convertindo en esclava da súa propia sede de coñecemento mentres o seu pai recibe todo o salario que reverte o seu esforzo.

Igual que na obra de Bernard Shaw Eliza Doolittle é desposuida da súa cotra de merda e da súa linguaxe de clase, características que a facían pobre pero ceiba, para ser incrustada nunha alta sociedade que a rexeitará igualmente até que casar co seu mestre facedor remate por dar lustre á súa perla –negra-. A redención polo matrimonio. O Pigmalión non só crea a estatua senón que a crea para el e a desfruta. E ela, submisa, déixase disfrutar.

Iso é o mesmo que nos teñen ensinado a través dos contos de fadas que nos acompañaron ao medrar: podes acceder a un lugar mellor pero sempre da man dun mestre, e sempre pagando coas moedas do teu corpo, coa libra de carne, que dicía o outro.

E aí vai a Mary de Nell Leyshon, co seu cabelo da cor do leite, soltada a tempo pola súa man desbocada para revirarse cara á muller que le e para facela reprantexarse aquilo de non son machista nin feminista. Un pequeno, enorme paso.

Como apunte curioso dicir que entre esta obra e a xa citada Pygmalion (ou My fair lady) de Shaw, hai exactamente cen anos –e un pene- de diferencia.

Nell Leyshon, Del color de la leche, editorial Sexto Piso, 2013