Fotografía Paula Gómez del Valle
Hai libros que cando
unha os abre, abre unha porta irresistible que xa non se volverá
pechar. Algúns, ademais, resultan irresistibles porque se resisten
ás lecturas fáciles, á clasificación, á mesura. O caso de “La
mucama de Omicunlé”, da autora dominicana Rita Indiana (Santo
Domingo, 1977), podería ser exemplo paradigmático de todo isto. O
libro, como amosa a contraportada, resístese a unha definición e
lectura en termos de “trama”. É certo que poderiamos resumir o
seu contido como a historia de transmutación e viaxes no tempo de
Alcide Figueroa, a “mucama” do título. Mais iso diría pouco ou
nada, sería mesmo enganoso, en canto ao que esta novela contén.
Calquera intento de
reducir o texto de Indiana a unha estrutura, fracasa de antemán. O
fito marabilloso desta obra recae precisamente nunha lectura coma
unha cicloxénese explosiva que arrastra, que descoloca e que nos pon
diante dunha intensa vertixe emocional e sensorial. Pois certo é que
a novela de Rita Indiana fala de destrución ecolóxica, de vidas
queer, de transexualidade, de santería, de viaxes no tempo. Fala,
porén, aínda de moito máis. E faino contándonos unha historia que
na que, dende o punto de vista argumental, todo encaixa, abraia e nos
fende.
A
pulsión pola vida, a crítica de xénero(s) e ecolóxica, a conexión
cunha sociedade complexa e magoada arrinca nas primeiras páxinas
desta novela que nos sitúan nunha República Dominicana do 2024 onde
a desigualdade chegou a un extremo atroz e onde a degradación
ambiental fai da vida un exercicio de subsistencia ou luxo extremo
dependendo de en que lado da distancia social unha se atope. Aí
comeza a peripecia de Figueroa, que despois de moito observar o ben
máis prezado da súa empregadora (unha santera
con altas conexións co poder), unha
anemone non só valiosísima por escasa senón tamén polos poderes
que se lle atribúen, decide roubala e, a través dela, transmutar
nun home, como sempre sentira dende os días en que practicaba a
prostitución performando
ser un mozo.
A partir de aí, as
historias aparentemente inconexas e flutuantes no tempo, comezan a
tomar forma e a converxer no personaxe de Figueroa, que se move no
tempo con total axilidade. Dende o seu inicio no futuro, a novela
transpórtao a un tempo que podería ser os nosos días, convertido
no pintor que se une por interese a un grupo que tenta evitar a
desfeita ambiental (e que como é evidente nos fragmentos que
acontecen no futuro, non dá) e acaba afondando no pasado colonial a
través da pintura e de máis viaxes no tempo.
Porén, como xa
indiquei, a escrita de Indiana está moi por enriba da súa trama
sorprendente e engaiolante. Está chea de cor, de sons, de pulsións.
Dende Goya, a música contemporánea ata os bucaneiros do século
XVII, todo atopa o seu lugar. Mais tamén atopan lugar críticas que
non son só as evidentes e que teñen que ver coa lingua e coa nosa
posición colonial*. A novela, que baila co seu castelán dominicano,
interroga a nosa posición peninsular. Fai que unha teña a sensación
permanente de que lle faltan as ferramentas críticas e lectoras para
atender a toda a súa riqueza e, porén, é nesas fendas e nesa
incomodidade de onde nace a comunicación e o contacto real coa
outra. Indiana interróganos sobre os límites da intelixibilidade e
sobre o pasado colonial que abre futuros de miseria. É unha escrita
que se nos resiste e que con iso resulta non só irresistible, senón
imprescindible.
*Cómpre sinalar que
a obra non foi accesible na península ata que unha editora do estado
español decidiu publicala. A falacia de que o castelán é “la
lengua que nos une” amósase de xeito moi claro cando tentamos
explorar a literatura de lugares hispanoparlantes que se atopan fóra
da península ibérica. Lugares de onde nos é urxente, como entidade
colonial que -aínda- somos, escoitar e coñecer e absorber o máis
posible. Resulta paradoxal que obras sobranceiras como as de Indiana,
que acaba de recibir o Premio Vargas Llosa (a única muller e ademais
lesbiana, en recibilo nunca) resulten inaccesibles ata que as publica
un selo español.
[Rita Indiana, La
mucama de Omicunlé, Editorial Periférica, 2015]
Comentarios
Publicar un comentario