Á segunda novela de
Patricia Janeiro esta lectora chegou no 2007, sen saber quen era a
autora. Como xurado dun importante premio de narrativa, acometera a
última novela que faltaba por ler daquel lote unha noite próxima á
data límite de prazo, ás dúas a mañá, despois de vir de cubrir
unas eleccións municipais para un medio de comunicación en galego
que xa non existe, e contando con adormecer. Pero non foi posible. A
perspectiva desde a porta cativou esta lectora coa súa
arquitectura narrativa, con aquela sorte de efecto bolboreta
literario, que tecía unha rede de personaxes, historias individuais
e familiares, un xogo especular onde recoñecer(se) tamén social e
colectivamente, onde recoñecer a cidade propia e as dinámicas
políticas (e económicas) que rexían a vida. Onde recoñecer os
silencios, o que non se di ou o que se di deturpado. “mama, por
internet non”, pídelle Nadia á súa nai cando esta fala de
política mentres chatean, Venezia-Compostela (p. 25). Aquela novela
enganchara a lectora até altas horas da madrugada e subira, na lista
mental que preparara como iuri do certame, directa ao primeiro posto.
A historia de despois, extraliteraria, pero curiosamente relacionada
con aqueles silencios e deturpacións dos que falaba o libro, fora
máis ou menos coñecida: o premio fora moi, moi rifado entre esta
novela e a que gañara finalmente. O feito de falar explicitamente de
presxs independentistas nos primeiros anos 2000, de represión, de
cousas que a moita xente nos resultaban familiares e a outra xente
lle chegaban deturpadas polas canles de comunicación oficiais (baixo
o paraugas ou no caixón de xastre que hoxe en día chaman “apoloxía
do terrorismo”) non axudou á fortuna daquela novela, que dera
bastantes voltas e publicouse dous anos despois en Edicións
Positivas, unha editora “pequena” e se cadra por iso valente.
Hoxe relemos A
perspectiva desde a porta con nova perspectiva, valla a
redundancia. Nova, mais non diferente, se acaso reafirmada. “Non
pasarán e sempre pasaban, / pasaran tantas veces / que xa ninguén
dicía / non pasarán (…) E pasan”, di o poema de Sucede,
primeiro libro de Daniel Salgado, que precede á terceira parte do
libro, “A prisión”. Seguen pasando. Nos últimos 70, nos
primeiros 2000, cando gardas civís irromperan no lugar de traballo
de Patricia Janeiro por entón, no marco da chamada Operación
Castiñeira, e nestes violentos anos dez, cando as compostelás somos
desaloxadas dos espazos que reconstruímos, o feminismo éo do espazo
público, e séguese a aplicar a Lei Antiterrorista sobre xente que
non acata a ideoloxía imperante. Por razón políticas e ideolóxicas
calquera podemos acabar en illamento en Topas ou Navalcarnero e botar
anos á espera de xuízo. Pero nos media seguirase falando de
“apoloxía do terrorismo”, como se dixo desta mesma novela.
Terror é que sigamos vivindo neste réxime. Como di no paratexto
final do Manual básico de hostalería, tamén en Positivas, a
propia Patricia Janeiro: “Non falta aquí a cidade que adoro, que
non se parece en nada a esa tal Compostela da que fala esta farsa:
unha cidade na que sería impensable ter tres alcales nunha
lexislatura; na que un medio de comunicación nunca querería ditar a
política local e os explotadores non se crerían libertadores”.
Esta farsa que “lle saca as cores á realidade”, como se afirma
na presentación editorial, é outra mostra do poder a narrativa de
Janeiro, que toma o máis esperpéntico da realidade para tecer
ficcións contundentes. Mais volvamos á Perspectiva…
Está outra vez, coma en
todo o macrotexto de Janeiro, Compostela, a Compostela tomada pola
Igrexa e o turismo, con esoutra cidade real silenciada baixo capas de
pintura que agochan pintadas que contan cousas que os medios non
contan (“liberdade para…” ou “máis de 1000 toneladas de fuel
asolagan as nosas costas”); a Compostela que fervía a finais dos
70 e a que ardía, literalmente, no verán o 2006; a Compostela
contrastada con esa Venezia que esmorece, “afunde” baixo a
invasión turística.
Están, diciamos, os
silencios. O “Intervenido Guardia Civil” nas páxinas web (páx.
37). O que cala David, o defendido de Nadia, preso en Teixeiro porque
a conciliación da vida familiar da avogada, nai recente, é
argumento de maior peso que que a familia de David tivese que
desprazarse quilómetros para velo, incluíndo o día que
efectivamente o trasladan a Teixeiro e ninguén avisa á familia (a
dispersión é unha das formas máis sofisticadas de tortura que se
seguen a empregar neste Estado). O que Nadia cala fronte á súa
parella. As vivencias que Malvina non lle conta a Nadia.
Non
é esta unha novela maniquea, malia apórselle “apoloxía do
terrorismo” nalgún momento. “Se cadra cando papá vivía, cando
seus pais loitaban, era máis doado. Daquela os malos constituían un
grande e libre todo, e só había unha maneira de ser os bos, que
pasaba por matar os malos, e todo o mundo estaba de acordo niso”.
(p. 38-39). Se carecemos da comprensión lectora necesaria para
entender o que se nos conta, mellor collamos e sigamos crendo as
páxinas de “El Correo Gallego”. Di David na cadea “hai moitas
formas de matar” (p. 185). Cando o tío Suso comeza a explicarlle
cousas a Malvina, ela “non comprendía aquelas cousas que estaba a
dicir, porque nunca antes ninguén llas contara”. (p. 115). A moza
que cosía, “non era estudante” e sentía que aquela revolución
das rúas non ía con ela remata por se unir á loita, e, á volta
dos anos, escribila. A novela comeza no punto en que a súa filla
defende un preso independentista e ela tenta rescatar a memoria
daqueles días de loita estudantil, e do seu amor asasinado, Braulio,
nun libro que non acaba de arrincar. Contrasta este personaxe redondo
coa súa ascendente directa: “Todo na vida de Mariví era
marabilloso porque era recto, xamais se desviara do camino trazado
polos seus pais, e para ela as cousas saíran exactamente como ela
quería, tiña un negocio próspero que a súa nai lle axudaba a
controlar, un marido devoto e traballador, e uns fillos guapísimos
coma o seu pai que chegarían ben lonxe na vida, eles serían médicos
ou enxeñeiros e elas casarían con médicos ou con enxeñeiros”
(p. 143). Nos retratos que tan ben definen os personaxes de Janeiro,
e que neste caso debullan unha complexa saga familiar, non faltan o
humor e a ironía que son necesarios para entender formas de
organizar o mundo e a marcha “correcta” das cousas. Hai
perspectivas e perspectivas… A perspectiva que dan as catorce
portas que hai que atravesar a para saír da prisión, a que dá o
xornal sobre persoas que pinta como “os malos” sen pudor ningún,
ou sobre “falecidos en prisión”, cando sabemos que estes
“falecementos” non poden chamarse así, coma nas noticias sobre
violencia machista. A perspectiva desde a porta ábrenos,
efectivamente, unha porta para mirar as cousas que ninguén mira ou
que nos chegan deformadas. Unha novela tremendamente valente, no 2007
e no 2017.
[ Patricia Janeiro, A perspectiva desde a porta, Edicións Positivas, 2009]
Comentarios
Publicar un comentario