Dez anos de perspectiva por Lara Rozados

Á segunda novela de Patricia Janeiro esta lectora chegou no 2007, sen saber quen era a autora. Como xurado dun importante premio de narrativa, acometera a última novela que faltaba por ler daquel lote unha noite próxima á data límite de prazo, ás dúas a mañá, despois de vir de cubrir unas eleccións municipais para un medio de comunicación en galego que xa non existe, e contando con adormecer. Pero non foi posible. A perspectiva desde a porta cativou esta lectora coa súa arquitectura narrativa, con aquela sorte de efecto bolboreta literario, que tecía unha rede de personaxes, historias individuais e familiares, un xogo especular onde recoñecer(se) tamén social e colectivamente, onde recoñecer a cidade propia e as dinámicas políticas (e económicas) que rexían a vida. Onde recoñecer os silencios, o que non se di ou o que se di deturpado. “mama, por internet non”, pídelle Nadia á súa nai cando esta fala de política mentres chatean, Venezia-Compostela (p. 25). Aquela novela enganchara a lectora até altas horas da madrugada e subira, na lista mental que preparara como iuri do certame, directa ao primeiro posto. A historia de despois, extraliteraria, pero curiosamente relacionada con aqueles silencios e deturpacións dos que falaba o libro, fora máis ou menos coñecida: o premio fora moi, moi rifado entre esta novela e a que gañara finalmente. O feito de falar explicitamente de presxs independentistas nos primeiros anos 2000, de represión, de cousas que a moita xente nos resultaban familiares e a outra xente lle chegaban deturpadas polas canles de comunicación oficiais (baixo o paraugas ou no caixón de xastre que hoxe en día chaman “apoloxía do terrorismo”) non axudou á fortuna daquela novela, que dera bastantes voltas e publicouse dous anos despois en Edicións Positivas, unha editora “pequena” e se cadra por iso valente.

Hoxe relemos A perspectiva desde a porta con nova perspectiva, valla a redundancia. Nova, mais non diferente, se acaso reafirmada. “Non pasarán e sempre pasaban, / pasaran tantas veces / que xa ninguén dicía / non pasarán (…) E pasan”, di o poema de Sucede, primeiro libro de Daniel Salgado, que precede á terceira parte do libro, “A prisión”. Seguen pasando. Nos últimos 70, nos primeiros 2000, cando gardas civís irromperan no lugar de traballo de Patricia Janeiro por entón, no marco da chamada Operación Castiñeira, e nestes violentos anos dez, cando as compostelás somos desaloxadas dos espazos que reconstruímos, o feminismo éo do espazo público, e séguese a aplicar a Lei Antiterrorista sobre xente que non acata a ideoloxía imperante. Por razón políticas e ideolóxicas calquera podemos acabar en illamento en Topas ou Navalcarnero e botar anos á espera de xuízo. Pero nos media seguirase falando de “apoloxía do terrorismo”, como se dixo desta mesma novela. Terror é que sigamos vivindo neste réxime. Como di no paratexto final do Manual básico de hostalería, tamén en Positivas, a propia Patricia Janeiro: “Non falta aquí a cidade que adoro, que non se parece en nada a esa tal Compostela da que fala esta farsa: unha cidade na que sería impensable ter tres alcales nunha lexislatura; na que un medio de comunicación nunca querería ditar a política local e os explotadores non se crerían libertadores”. Esta farsa que “lle saca as cores á realidade”, como se afirma na presentación editorial, é outra mostra do poder a narrativa de Janeiro, que toma o máis esperpéntico da realidade para tecer ficcións contundentes. Mais volvamos á Perspectiva…

Está outra vez, coma en todo o macrotexto de Janeiro, Compostela, a Compostela tomada pola Igrexa e o turismo, con esoutra cidade real silenciada baixo capas de pintura que agochan pintadas que contan cousas que os medios non contan (“liberdade para…” ou “máis de 1000 toneladas de fuel asolagan as nosas costas”); a Compostela que fervía a finais dos 70 e a que ardía, literalmente, no verán o 2006; a Compostela contrastada con esa Venezia que esmorece, “afunde” baixo a invasión turística.

Están, diciamos, os silencios. O “Intervenido Guardia Civil” nas páxinas web (páx. 37). O que cala David, o defendido de Nadia, preso en Teixeiro porque a conciliación da vida familiar da avogada, nai recente, é argumento de maior peso que que a familia de David tivese que desprazarse quilómetros para velo, incluíndo o día que efectivamente o trasladan a Teixeiro e ninguén avisa á familia (a dispersión é unha das formas máis sofisticadas de tortura que se seguen a empregar neste Estado). O que Nadia cala fronte á súa parella. As vivencias que Malvina non lle conta a Nadia.

Non é esta unha novela maniquea, malia apórselle “apoloxía do terrorismo” nalgún momento. “Se cadra cando papá vivía, cando seus pais loitaban, era máis doado. Daquela os malos constituían un grande e libre todo, e só había unha maneira de ser os bos, que pasaba por matar os malos, e todo o mundo estaba de acordo niso”. (p. 38-39). Se carecemos da comprensión lectora necesaria para entender o que se nos conta, mellor collamos e sigamos crendo as páxinas de “El Correo Gallego”. Di David na cadea “hai moitas formas de matar” (p. 185). Cando o tío Suso comeza a explicarlle cousas a Malvina, ela “non comprendía aquelas cousas que estaba a dicir, porque nunca antes ninguén llas contara”. (p. 115). A moza que cosía, “non era estudante” e sentía que aquela revolución das rúas non ía con ela remata por se unir á loita, e, á volta dos anos, escribila. A novela comeza no punto en que a súa filla defende un preso independentista e ela tenta rescatar a memoria daqueles días de loita estudantil, e do seu amor asasinado, Braulio, nun libro que non acaba de arrincar. Contrasta este personaxe redondo coa súa ascendente directa: “Todo na vida de Mariví era marabilloso porque era recto, xamais se desviara do camino trazado polos seus pais, e para ela as cousas saíran exactamente como ela quería, tiña un negocio próspero que a súa nai lle axudaba a controlar, un marido devoto e traballador, e uns fillos guapísimos coma o seu pai que chegarían ben lonxe na vida, eles serían médicos ou enxeñeiros e elas casarían con médicos ou con enxeñeiros” (p. 143). Nos retratos que tan ben definen os personaxes de Janeiro, e que neste caso debullan unha complexa saga familiar, non faltan o humor e a ironía que son necesarios para entender formas de organizar o mundo e a marcha “correcta” das cousas. Hai perspectivas e perspectivas… A perspectiva que dan as catorce portas que hai que atravesar a para saír da prisión, a que dá o xornal sobre persoas que pinta como “os malos” sen pudor ningún, ou sobre “falecidos en prisión”, cando sabemos que estes “falecementos” non poden chamarse así, coma nas noticias sobre violencia machista. A perspectiva desde a porta ábrenos, efectivamente, unha porta para mirar as cousas que ninguén mira ou que nos chegan deformadas. Unha novela tremendamente valente, no 2007 e no 2017.

[ Patricia Janeiro,  A perspectiva desde a porta, Edicións Positivas, 2009]