Escuras andoriñas por Arancha Rodríguez Fernández

Fotografía Paula Gómez del Valle

“Eu quería entender que estaba a acontecer. En que momento me equivoquei.” Así definía María Alonso, a autora, o propósito de Transmigrantes nunha entrevista no Diario Cultural.

E é ese “equivoquei” o que marca un peso invisíbel pero omnipresente que acompaña á lectora ao longo de todo ese traxecto, de ida (e de volta?).

Transmigrantes, publicado por Axóuxere Editora, preséntanos unha realidade tan palpábel como escondida: a dunha mocidade emigrada para “medrar profesionalmente” que remata servindo copas ou limpando váteres en  (inserte grande metrópole do imaxinario occidental); poñamos, Londres. O mérito deste libro reside precisamente nesa ansia de dinamitar o mito da emigración actual como unha panacea chea de oportunidades, unha mentira construída á medida do aparello do poder e a ideoloxía neoliberal. E iso consegue facer desde a primeira páxina.

Se ben a análise compartida – e por suposto, aparente – da falla de políticas públicas que incentiven o emprego no noso país (e raianos), así como a falla de oportunidades e precarización das máis mozas que dá lugar a situacións insostíbeis, Transmigrantes pon en dúbida que a solución a esa situación sexa unha fuxida. E non fala Alonso de fuxida no senso pexorativo (alomenos, non para quen foxe), senón da idea da procura desesperada dun futuro nun lugar que é vox populi que é “máis avanzado”, que ten “máis oportunidades”, que é “máis cosmopolita”. Así, miles de mozas e mozos, título en man ou en pendrive, rematan sen saber moi ben como en Inglaterra, en Alemaña, en Canadá ou en Australia. Alentadas pola idea consabida de que alí atoparán algo “do seu”, así como por unha frustración inherente aos anos de paro e precariedade posteriores aos estudos. Atopando, no mellor dos casos, traballiños na hostelería, en hoteis ou en academias, se teñen moita sorte, estas comunidades transmigrantes (trans, porque migran sen saber ben onde, con que obxectivo, ou cando voltarán; considéranse en transición) van palpando pouco a pouco unha nova decepción: a de sentírense estafadas por esa idea competitiva e neoliberal do “home feito a si mesmo”. E sen teren conseguido o que ían buscando.

Algunhas voltan, outras fican – con esperanzas, sen elas, por amor, por apego, por resolución -; pero non é tanto no desenlace como no proceso no que Transmigrantes pon o foco. E faino desde unha escrita analítica que se combina cunha narración en primeira persoa: a da propia autora e a súa experiencia en Edimburgo.

María Alonso fala dese exilio imposto, ás veces autoimposto, cunha escrita en ocasións emocional pero tan verdadeira que é imposíbel non crela. A lectura é difícil por momentos; a distancia, imposíbel. Quen non ten unha amiga, familiar, compañeira, filla, neta, parella... en definitiva, unha transmigrante? Non é unha mocidade emigrada; é a nosa. E nesa especie de migración sen retorno aparente, líquida, atrapada no subdesenvolvemento de non crerse tal. Talvez falte unha ollada máis crítica á mocidade que decide crer a mentira da migración e o éxito, sentíndose máis preparada do que foron os seus avós (que tamén migraron) e máis merecedora de oportunidades que quen non estudou. A súa falla de conciencia provoca en moitas ocasións labazadas de realidade. Pero si se recolle o drama da emigración desde múltiples perspectivas, incluso desde persoas que aparentemente proveñen dun lugar moi similar, pero que enfrontan a situación con olladas diferentes. Comparten, iso si, un sentimento de desilusión, frustración e escepticismo.

Si critica a autora, e desta vez con forza e sen tapuxos, á mal chamada “fortaleza europea” e a súa responsabilidade na situación de precariedade e expolio de toda unha xeración, atrapada entre a xenofobia e ultranacionalismo dalgúns e o hipócrita discurso europeísta de outros. Se ben é certo que ignora en grande medida as consecuencias desta falacia para comunidades non europeas, castigadísimas por unhas leis que se asentan no máis profundo clasismo e racismo, vítimas de conflitos creados por ese imperio do poder (así como o seu discurso), a autora destaca a mentira na que as mal chamadas clases medias europeas caeron ao permitírense mirarse nun espello distinto ao destas comunidades oprimidas. Crerse máis, mellores, lexítimos, sen facer críticas ao privilexio. E anima, en primeiro lugar, á concienciación; en segundo lugar, á rebelión, á acción colectiva, dun grupo tan silenciado como silencioso a pesar do seu importante número e que na maioría dos casos se atopa atomizado, excesivamente atrapado nas súas loitas individuais.

Conta todo isto María Alonso con esa escrita tan limpa que podería darse na terraza dun bar, no descanso do choio, por Skype. Neses espazos transitivos. Pero non dun xeito derrotista, senón rabioso, alporizado. “Que non nos quiten o dereito ao pateo”, afirmaba nunha presentación no Numax en Compostela o pasado abril. E así, entre maletas, é como unha transmigrante ensina os dentes.

[Transmigrantes. Fillas da precariedade. María Alonso Alonso. Axóuxere Editora, 2017].