Da materia branca: o punto extenso das posibilidades por Rosa Enriquez

Cela ne veut rien dire, de vouloir faire parler

des images, de les forcer à dire ce qu’elle ne sauraient dire

(Georges Perec)

De todo o que a poeta Eli Ríos escribiu en ANAMNESE hai algo que me conmoveu especialmente. Resultoume inquietante e revelador. Iso de que “O tempo é unha fantasía que reservas no bolso” leva no centro do propio verso un fondo profundo que consegue devorarnos. Porque que significa isto, que cousa estraña intenta expresar Ríos con esas palabras, estratexicamente dispostas para o noso cerebro adormecido nese acontecer cotián polo que trazamos a vida sen trazala? Hai na afirmación da poeta unha vontade evidente de nos situar nun lugar distinto, e, xa que logo, noutro tempo diferente. Porque do carácter demoledor de seu, dese discorrer lineal xa temos plena consciencia. Daquela, o que interesa, o que lle interesa a Eli Ríos neste libro, é pensar a experiencia da duración ao xeito unha fantasía que perfectamente podemos levar metida, como ela mesma indica, en bolsos, carpetas, carteiras, ou, moito máis probabelmente, no centro da conciencia, esa máquina íntima que non sempre estamos dispostas a activar, porque de premermos no botón que a pon en marcha, veriamonos diante do florecer da angustia. Quen pode pretender a materialización de tal flor? Eli Ríos, por exemplo? Segundo eu entendo, si. A autora de ANAMNESE lévanos da man por unha ben estimulante viaxe introspectiva que desarticula toda autoficción posíbel, na medida en que se abre para nós, para que vexamos o que ela ve e sintamos o que ela sente. Conseguir este grao de empatía nas lectoras non é doado, porque o percorrido que traza, coa envoltura deses versos, non sempre resulta evidente. Ás veces escolle a sincronía, para situarnos nun punto concreto, ese que identificamos como presente real, partindo da percepción plana que, en moitas ocasións, temos da cuarta dimensión. Outras, pon a mirada no retrovisor e busca na anterioridade aquelas partes que perfilaron a identidade, pois ao poñela contra ás cordas, suscitaron convulsión, e, posteriormente, ruptura. A idea de que pode ser necesario romper para avanzar non deixará de rondar na cabeza das lectoras ao pasaren por riba de versos tan evocadores coma estes: os tacóns resoan no piche/ ensortellando a anticipación/ das cadeiras que algún día/ (…) falseei ou sentín ás achancadas das miñas. Ou estoutros: tapo os oídos co plumón de oca/ desexando alterar o momento con cláusulas condicionais/ e partículas de subxuntivo negando as voces da cociña/ asasinando as liñas da escrita/ onde perdo a máscara do eu e me converto/ en lectora da miña vida. Neste verso final -onde perdo a máscara do eu e me converto en lectora da miña vida- ofrécesenos a escisión da primeira persoa que permite así unha observación atenta do propio acontecer, e, polo tanto, das accións e reaccións manifestadas nese punto concreto do tempo. Complexo? Si, un pouco, pero moi suxerente. A verdade é que saír das coordenadas eróticas e situar a trama poética nesta cuestión da identidade no seu fluír coloca a Eli Ríos nun lugar diferente, ese no que o poema comunica algo que conmove literalmente, porque consegue que nos movamos con ela por ese ámbito circular do que sucede, daquilo que ten lugar nun determinado momento e permite a aprenhensión dunha mínima parte do real, ao tempo que identificamos a autoficción sen dramas. Somos o que fixemos, o que pensamos, o que deixamos de facer?; Fomos a que imaxinamos realmente ou creamos unha fábula ao redor daquela que aparece nas fotos?; E que sucede co que sentimos, fomos o que sentimos ou sentimos o que fixemos? ; E moi importante tamén, chegamos ao lugar que queriamos ou estamos noutro totalmente diferente? Cantas cuestións sobre as que meditar! De feito, o máis sorprendente destes textos da autora, alén da calidade de seu, é todo este ronsel de preguntas que derivan da súa lectura. Ríos consegue, en efecto, que o libro saia fóra do papel, así é que falaremos del e o pensaremos mesmo ao fecharmos a última páxina. Enfatizo neste logro, porque teño moi presente a dificultade de mover a quen le do seu cómodo sofá para contemplarse dende un ángulo radicalmente distinto ao habitual. Isto sucede porque Ríos ten moi claro que hai que moverse primeiro para poder mover a outros despois.

Así é que a ANAMNESE de Eli podería ser recibida coma un convite para que miremos o abismo. Por que non deixarnos levar e botar entón unha ollada nese lugar, en principio escuro, que tanto temor nos causa? Facelo ampliará a percepción e nos liberará do cárcere que construímos sen nos decatar, cada vez que poñemos en práctica a autocensura envolvendo o que sucede co que amamos ou odiamos, metendo todo nun mesmo novelo, por temor aos matices, esas liñas sutís que nos colocan ante a propia responsabilidade que implica ser libre. E encofro os muros da conciencia/ fechándote comigo, afirma Ríos, consciente da existencia dun baúl nefasto onde verquemos o que cremos feo e nos avergoña. A verdade é que esta proposta da poeta trae a miña memoria o filme de Milagros Mumenthaler, A idea dun lago, no que a presencia deste tempo da conciencia, coa reflexión que dela deriva, se reflicte na confusión de imaxes do pasado e do presente, que suscitan estrañeza. Sobre todo ao vérmonos fixas nas fotos da infancia que capturaron aquel instante que, dende unha visión tradicional do tempo, non poderemos revivir. Talvez por iso a autora galega decidiu citar a Perec -cela ne veut rien dire, de vouloir faire parler les images, de les forcer à dire ce qu’elles ne sauraient dire.-, porque sabe do efecto que causa en nós ese silencio das fotografías, nas que o ruído foi suprimido da vivencia capturada e experimentamos, en certo xeito, o seu carácter mortecino ao contemplarmos as fotos dende a perspectiva convencional do tempo, esa na que resulta imposíbel habitar un riso concreto con aquela emoción intensa que a cámara non chegou a roubarnos nunca, porque a que vemos nesa foto é unicamente un eco da que si podía moverse en todas as direccións e habitar a vibración, ese punto intenso en que a materia branca nos ofrece múltiples posibilidades, onde a escolla que fagamos será determinante. Conclúo pois que o máis soprendente deste libro é o xeito en que aborda a complexidade da experiencia temporal, alén da afouteza que implica mirar o abismo para perderse nel e despois poder contárnolo como o fai: sen difraz.