Mina Loy. Futurismo-Dadá-Surrealismo

Imaxe: Paula Gómez del Valle

Por Emma Pedreira

É moi importante, neste preciso momento, que as mulleres nos liberemos da nosas faixas. Non nos favorecen por moito que nos prometan, senón que  contribúen a facer un monumento ao contrincante e mesmo a darnos unha rancia sombra. Falo desas faixas vermellas que nos libros delimitan os contributos das autoras, como esa ultimísima e tan polémica que di de Elena Garro esposa de, amante de, filla de, ou aqueloutra de Simone que falaba tanto de Jean Paul que non deixaba espazo para ela.

A de Mina Loy (Londres, 1882- Colorado, 1966)  falou durante moito tempo de Cravan e, por fin podemos ver con este libro publicado por La Linterna Sorda en edición de Ana Muíña e apertura da poeta galega Ana Cibeira, o que ela foi e que o seu legado é enorme, interdisciplinar e si, existe.

A faixa vermella actual de Mina Loy –a políticamente incorrecta- diría que desafiou a Marinetti, pasou de Tristán Tzara e que sobreviviu a Breton, Duchamp, Man Ray e ao desaparecido Cravan.

Publicado para celebrar os cen primeiros anos do movemento Dadá, La Linterna Sorda ofrécenos en MINA LOY Futurismo-Dadá-Surrealismo, unha coidadísima contextualización histórica dese século no que se sucederon os ismos, así como unha boa cantidade de textos até agora inéditos en castelán da propia Mina da que somentes se publicara unha pequena e descatalogada antoloxía en Huerga&Fierro e o libriño Breve Baedeker Lunar (Ed. Torremozas). As representacións facsimilares combínanse con multitude de fotografías, debuxos, bocetos, deseños tipográficos, collages e o longo poema Parturition, así como a súa resposta feminista ao Manifesto Futurista.

O estraño, a pregunta que me levo facendo desde que comecei coa lectura hipnótica do libro, é por que Mina non é rostro do surrealismo, por exemplo, ou quen foron Emma Goodman, Claude Cahun, Remedios Varo, Hanna Hoch, Lucía Saornil, Sylvia Beach, Edna Saint Vicent Millay ou Vera Broido e por que case non chegaron a nós e sen embargo mil veces temos pronunciado os nomes de Tzara, Bretón, Ungaretti, Ray, Picabia, Gómez de la Serna ou Marinetti como referentes deste periodo.

A resposta está na propia raíz dos ismos, que neste volume se representan en orde cronolóxica para aportar profundidade ao paso de Mina polos case noventa anos que ocupou a súa biografía.

No século XX a arte non quixo ser tradución da vida senón a propia vivencia, a invención e a realización da liberdade, iso si, a través da arte repentista, violenta, representativa do que avance e progreso xeraban nas súas marxes e onde a pobreza e a descompensación eran un feito. A arte, e a poesía como raíña, convertiuse en chave para transformar o mundo.

“A arte non pode ser máis que violencia, crueldade e inxustiza”, di Filippo Marinetti.

O Futurismo, enuciado como tal en 1909, combatía a desidia, o aburguesamento e a falta de ideas novas, cunha mobilización que comezaba por enunciar a emancipación da muller e, pola contra, convertiuse no movemento artístico con maior número de mulleres creadoras sen que até hoxe trascendese case a obra de ningunha delas debido ao eclipse falocéntrico dos seus membros –nunca mellor dito-.

O falocentrismo artístico italiano, que expuña no seu manifesto consignas tales como “queremos glorificar o desprezo cara á muller”, tocaba o movemento futurista coa violencia e, baseado moitas veces en arengas de carácter belicista, chegaría a ser o xerme do Partido Nacional Fascista, apoiando a participación de moitos dos seus membros na primeira gran guerra europea.

En 1912, Valentine de Saint Point respostaba co seu Manifesto da muller futurista a  esoutro de Marinetti carregado de misoxinia e militarismo. Ela espetaralle algo así como “A humanidade é mediocre. A maioría das mulleres non son nin superiores nin inferiores á maioría dos homes. Somos iguais. Ambos merecemos o mesmo desprezo”.

Dous Anos máis tarde Mina Loy faría a súa propia versión do Manifesto Futurista, máis esixente e rotundo, menos compracente e máis avivador do espírito loitador das mulleres. Nel, a autora diría algo que aínda podemos enarborar como bandeira:

“MULLERES se queredes realizarvos –atopádesvos nas vésperas dunha convulsión psicolóxica devastadora- todos os vosos compracentes enganos haberá que desenmascaralos –estades preparadas para ese esforzo?-non pode haber medias tintas- rascar na superficie do lixo da tradición, Non acadará a Reforma, o único método é a Demolición Absoluta”.

Foron estes poetas futuristas –machos, soldados, violentos e chovinistas- os que se encargaron de eclipsar e mesmo de borrar a figura de Mina Loy, que descubre o movemento nunha estadía en Florencia en 1913. Para estes homes, nin Mina nin as outras creadoras –en grande parte as futuristas rusas- non aportaron nada e por iso non son merecentes de sinalarse. Nada significa para eles que Mina Loy introducise o verso libre ou unha linguaxe liberada da puntuación gráfica, ou volvese aos epigramas, mesmo que introducise o poema en prosa, limítrofe co xénero narrativo.

É a propia Mina a que desiste e abandona o movemento por incoherente, machista, antilibertario e pola súa inclinación á guerra europea e á guerra de sexos.

Tanto Loy como outras creadoras que buscan o seu propio espazo tratan de reformular os modelos de expresión para falar dos roles de xénero ou da política sexual e hai case cen anos, naquela sociedade pacata e machista, escríbense textos que falan do parto, do aborto, da autonomía sexual  da muller ou do sexo libre. É Mina Loy, na que co seu poema Parto, fala por primeira vez, en primeira persoa e de maneira empírica da experiencia do alumbramento como algo animal e biolóxico, pero tamén místico e cósmico. Por fin as palabras nomean o corpo coa propia voz do corpo.

En 1916, hai exactamente cen anos, Dadá xorde oposto á guerra, cataliza os ismos deteriorados e trata de crear unha linguaxe rotundamente nova. O primeiro é abolir as normas e o futuro, desencaixar as utilidades do artístico sublimando o momento, a circunscrición ao aquí e ao agora.

A aparición de Arthur Cravan como valedor do movemento en España e da figura feminina emancipada, sitúa nas súas filas a Mina Loy –a súa parella, até que el desaparece misteriosamente en 1918- e a moi poucas mulleres máis e sempre de maneira subrepticia e marxinal. Unha cousa é a teoría e a publicidade do manifesto, dando cabida e atraendo a creadoras e público feminino e outra a permisividade sobre a visualización do traballo artístico das mulleres neste momento.

O Dadá será asasinado en París por André Breton e Surrealismo; o novo movemento artístico é o que move unha maior masa de creadoras e o que presenta a maior apertura –e alternativas- sobre a identidade de xénero e o que permitiu unha maior permanencia da muller ben como  obxecto directo, suxeito pasivo ou actuante.

É polo tanto, motivo de celebración, non tanto o século trasncorrido tras da fundación do movemento Dadaísta senón a recuperación, lustre e vigorización da figura, obra e pensamento de Mina Loy, artista demasiado completa como para estancarse nunha única corrente artística e complexa de máis para ser entendida e valorada na súa época, sobre todo polos seus, xa non compañeiros, senón completos rivais.

Mina Loy. Futurismo-Dadá-Surrealismo. La Linterna Sorda, 2016.

Editado por Ana Muiña. Apertura: Ana Cibeira.Traducción: Ana Grandal