A carne

Imaxe: Paula Gómez del Valle

Por María Reimóndez

Nun tempo en que as recomendacións nos perseguen en forma de algoritmos de Amazon e Spotify, de posts de Facebook e chíos de Twitter, o encontro fortuíto cun libro semella cada vez algo máis ficcional que fidedigno. Porén, ás veces tales cousas pasan. Como o día que, no aeroporto de Miami, decidín mercar un libro do que non oíra falar endexamais, a pesar de ter unha etiquetiña dourada que puña “Novela gañadora do Man Booker International Prize”. Cando merquei The Vegetarian no aeroporto non tiña nin idea de que estaba collendo nas miñas mans a sensación literaria do momento para os mercados en lingua inglesa. Tamén, que o meu coñecemento das literaturas de Corea é simplemente inexistente, co cal me presentei ante ese volume desarmada, cunha curiosidade prudente e pouco máis. Agora, meses despois de lelo, penso que se a boa literatura se caracteriza por algo debe ser, ao meu entender, pola súa capacidade de incomodar, de marcar un cambio de rumbo no que pensamos ou sentimos. Son libros que nos perseguen por diferentes razóns tempo despois de acabalos. Se isto é así, The Vegetarian, a novela da coreana Han Kang traducida por Deborah Smith ao inglés, debe entrar directamente en calquera canon existente e non é sorprendente a sensación que causou a súa tradución.

E se cadra por aí debo empezar. Pola tradución. Porque por moito que puidese contar da traxectoria literaria de Han Kang, non podo deixar de facer fincapé en que a quen eu lin foi a Deborah Smith. Se en calquera intercambio literario a voz das tradutoras é vital, aínda o é moito máis cando ese tránsito se dá entre linguas e culturas que a priori teñen pouco ou nada que ver entre si. Evidentemente, non teño ningunha capacidade para comentar como se fixo ese tránsito (e será interesante comparar esta versión con outras existentes en linguas europeas coma o castelán, o francés, o alemán e o italiano, por mencionar algunhas próximas a min) , pero si para recoñecelo en toda a súa dimensión e en falar en todo momento desta obra como escrita por Kang-Smith.

Mais sigamos agora co libro en si mesmo. Se cadra o máis fascinante desta novela son as distintas capas de ocultamente que agocha. A primeira delas, sen dúbida, o seu título. “A vexetariana” desencadea seguramente expectativas que pouco ou nada teñen que ver co que se nos vai narrar. O argumento, resumido brevemente a seguir, volve quedar curto para falar desta novela. Porque sucintamente podo explicar que “The Vegetarian” narra a través de tres personaxes (o home, o cuñado e a irmá) o proceso de destrución que se desencadea nunha familia cando Yeong-hye decide facerse vexetariana. Unha podería imaxinar conversas sobre dereitos dos animais e as bondades do vexetarianismo para o entorno, defensas acedas da proteína animal ou cousas semellantes. Todo o contrario do que acontece neste libro no que todo semella ser unha metáfora sutil para algo que se nos conta sen se nos contar. Para algo que está fondamente ligado á carne no sentido máis metafórico posible.

Kang-Smith conseguen, para empezar, narrar unha protagonista que está case sempre silente. Nunca chegamos a comprender as súas motivacións -simplemente sabemos que tivo uns soños nos que aparecía sangue e a raíz de aí négase a comer carne-. A protagonista só se fai presente a través dos ollos que a miran e que se nos amosan como claramente deturpados a medida que avanzamos na lectura. Tampouco hai nada no ambiente que nos explique máis contexto ca o que a novela dá: tres personaxes -catro se contamos a protagonista- que viven nunha tremenda convencionalidade e que buscan reafirmar o seu control. Tres o seu control sobre Yeong-hye, ela sobre si mesma. Esa muller que non só quere pensar por si mesma, senón que quere ser algo que non é nin sequera concibible: unha planta. Pois o propósito de Yeong-hye, como se vai vendo ao longo da novela, non é “deixar de comer carne” senón converterse nunha árbore.

O mero feito de tomar esta decisión desencadea un ciclo de violencias físicas (dende a malleira do pai para tentar obrigala a que coma carne), sexuais (aquí prefiro non desvelar moitos detalles) e institucionais (a protagonista remata ingresada nun psiquiátrico) que deixan transpirar o ambiente represivo no que transcorre a vida de Yeong-hye. Un ambiente, por outra banda, totalmente normal. Unha serie de persoas que poderían ser calquera, facendo a súa vida, en calquera lugar. Seguindo os ditados da familia e do que a cada quen lle corresponde facer en calquera momento.

No seu proceso de rebeldía indómita, Yeong-hye é quen de desfacer esas estruturas situándose, silente, no centro do relato. Saltando as barreiras impostas, redescubrindo por momentos o gozo do seu corpo e noutros a necesidade de abandonalo á Terra. O seu acto de resistencia é tan definitivo que derruba os muros mesmo da nosa propia racionalidade.

A linguaxe mediante a que Kang-Smith narran este relato conmove na súa maxistralidade. Achéganos a xustificación que en particular os homes fan da violencia contra as mulleres nas súas lóxicas absurdas. Aquí narra quen viola, quen se obsesiona, quen cre ter dereito aos corpos das mulleres. Narran, en definitiva, homes normais, señores casados, pais de familia. E isto resulta fondamente perturbador. Falan, tamén, dende un lugar que podería ser calquera. Un lugar que non pretende representar un espazo concreto (“Corea”) e que é imposible reducir a iso. Calquera intento de lectura colonial metonímica desta obra queda fanado dende o principio.

E por iso se cadra o que queda despois da súa lectura son ondas de preguntas sobre a capacidade dos actos máis sinxelos de provocar o caos ao seu arredor, a capacidade que temos as mulleres de cambiar o que nos rodea simplemente coa vontade de ser quen somos. Ese acto revolucionario de todos os días que provoca, como nos lembran os xornais a cada paso, aquí e en Corea, ondas de violencia asasina. E tamén aínda máis motivos para traballar pola nosa vontade para sermos vexetarianas, árbores ou calquera outra cousa que nos faga libres. 

Han Kang: The Vegetarian, 2007