![]() |
Imaxe: Paula Gómez del Valle |
Por María Reimóndez
Nun tempo en que as recomendacións nos
perseguen en forma de algoritmos de Amazon e Spotify, de posts de Facebook e
chíos de Twitter, o encontro fortuíto cun libro semella cada vez algo máis
ficcional que fidedigno. Porén, ás veces tales cousas pasan. Como o día que, no
aeroporto de Miami, decidín mercar un libro do que non oíra falar endexamais, a
pesar de ter unha etiquetiña dourada que puña “Novela gañadora do Man Booker
International Prize”. Cando merquei The
Vegetarian no aeroporto non tiña nin idea de que estaba collendo nas miñas
mans a sensación literaria do momento para os mercados en lingua inglesa.
Tamén, que o meu coñecemento das literaturas de Corea é simplemente
inexistente, co cal me presentei ante ese volume desarmada, cunha curiosidade
prudente e pouco máis. Agora, meses despois de lelo, penso que se a boa
literatura se caracteriza por algo debe ser, ao meu entender, pola súa
capacidade de incomodar, de marcar un cambio de rumbo no que pensamos ou
sentimos. Son libros que nos perseguen por diferentes razóns tempo despois de
acabalos. Se isto é así, The Vegetarian,
a novela da coreana Han Kang traducida por Deborah Smith ao inglés, debe entrar
directamente en calquera canon existente e non é sorprendente a sensación que
causou a súa tradución.
E se cadra por aí debo empezar. Pola
tradución. Porque por moito que puidese contar da traxectoria literaria de Han
Kang, non podo deixar de facer fincapé en que a quen eu lin foi a Deborah
Smith. Se en calquera intercambio literario a voz das tradutoras é vital, aínda
o é moito máis cando ese tránsito se dá entre linguas e culturas que a priori teñen pouco ou nada que ver
entre si. Evidentemente, non teño ningunha capacidade para comentar como se
fixo ese tránsito (e será interesante comparar esta versión con outras
existentes en linguas europeas coma o castelán, o francés, o alemán e o
italiano, por mencionar algunhas próximas a min) , pero si para recoñecelo en
toda a súa dimensión e en falar en todo momento desta obra como escrita por
Kang-Smith.
Mais sigamos agora co libro en si mesmo. Se
cadra o máis fascinante desta novela son as distintas capas de ocultamente que
agocha. A primeira delas, sen dúbida, o seu título. “A vexetariana” desencadea
seguramente expectativas que pouco ou nada teñen que ver co que se nos vai
narrar. O argumento, resumido brevemente a seguir, volve quedar curto para
falar desta novela. Porque sucintamente podo explicar que “The Vegetarian”
narra a través de tres personaxes (o home, o cuñado e a irmá) o proceso de
destrución que se desencadea nunha familia cando Yeong-hye decide facerse
vexetariana. Unha podería imaxinar conversas sobre dereitos dos animais e as
bondades do vexetarianismo para o entorno, defensas acedas da proteína animal
ou cousas semellantes. Todo o contrario do que acontece neste libro no que todo
semella ser unha metáfora sutil para algo que se nos conta sen se nos contar.
Para algo que está fondamente ligado á carne
no sentido máis metafórico posible.
Kang-Smith conseguen, para empezar, narrar
unha protagonista que está case sempre silente. Nunca chegamos a comprender as
súas motivacións -simplemente sabemos que tivo uns soños nos que aparecía
sangue e a raíz de aí négase a comer carne-. A protagonista só se fai presente
a través dos ollos que a miran e que se nos amosan como claramente deturpados a
medida que avanzamos na lectura. Tampouco hai nada no ambiente que nos explique
máis contexto ca o que a novela dá: tres personaxes -catro se contamos a protagonista-
que viven nunha tremenda convencionalidade e que buscan reafirmar o seu control.
Tres o seu control sobre Yeong-hye, ela sobre si mesma. Esa muller que non só
quere pensar por si mesma, senón que quere ser
algo que non é nin sequera concibible: unha planta. Pois o propósito de
Yeong-hye, como se vai vendo ao longo da novela, non é “deixar de comer carne”
senón converterse nunha árbore.
O mero feito de tomar esta decisión
desencadea un ciclo de violencias físicas (dende a malleira do pai para tentar
obrigala a que coma carne), sexuais (aquí prefiro non desvelar moitos detalles)
e institucionais (a protagonista remata ingresada nun psiquiátrico) que deixan
transpirar o ambiente represivo no que transcorre a vida de Yeong-hye. Un
ambiente, por outra banda, totalmente normal.
Unha serie de persoas que poderían ser calquera, facendo a súa vida, en
calquera lugar. Seguindo os ditados da familia e do que a cada quen lle
corresponde facer en calquera momento.
No seu proceso de rebeldía indómita,
Yeong-hye é quen de desfacer esas estruturas situándose, silente, no centro do
relato. Saltando as barreiras impostas, redescubrindo por momentos o gozo do
seu corpo e noutros a necesidade de abandonalo á Terra. O seu acto de
resistencia é tan definitivo que derruba os muros mesmo da nosa propia
racionalidade.
A linguaxe mediante a que Kang-Smith
narran este relato conmove na súa maxistralidade. Achéganos a xustificación que
en particular os homes fan da violencia contra as mulleres nas súas lóxicas
absurdas. Aquí narra quen viola, quen se obsesiona, quen cre ter dereito aos
corpos das mulleres. Narran, en definitiva, homes normais, señores casados, pais de familia. E isto resulta
fondamente perturbador. Falan, tamén, dende un lugar que podería ser calquera.
Un lugar que non pretende representar un espazo concreto (“Corea”) e que é
imposible reducir a iso. Calquera intento de lectura colonial metonímica desta
obra queda fanado dende o principio.
E por iso se cadra o que queda despois da
súa lectura son ondas de preguntas sobre a capacidade dos actos máis sinxelos
de provocar o caos ao seu arredor, a capacidade que temos as mulleres de
cambiar o que nos rodea simplemente coa vontade de ser quen somos. Ese acto
revolucionario de todos os días que provoca, como nos lembran os xornais a cada
paso, aquí e en Corea, ondas de violencia asasina. E tamén aínda máis motivos
para traballar pola nosa vontade para sermos vexetarianas, árbores ou calquera
outra cousa que nos faga libres.
Han Kang: The Vegetarian, 2007
Comentarios
Publicar un comentario