![]() |
Imaxe: Charo Lopes |
Por Rosa Enríquez
Pareceume que escribir sobre un libro de
poemas, aínda pendente de publicación, podería ser ben interesante. Estamos
afeitas a ler reseñas de textos que xa saíron á luz. O obxectivo destas
reseñas, fundamentalmente, é crear un interese na comunidade lectora, que, de o
desexar, adquirirá o libro en bibliotecas ou librarías. No entanto, ao tratar
de nos achegar a un poemario aínda inédito, a pregunta aparece no aire. Ten
sentido escribir sobre algo que non pode ser ler lido polas lectoras ou
lectores? Ao meu ver, si. É posíbel xerar expectativas igualmente. Neste caso
en concreto, a miña pretensión, alén do interese que, modestamente, puidese
suscitar con esta lectura persoal, é, por riba de todo, dar conta do diálogo
interno que os poemas de Charo Lopes provocaron en min. Daquela, poño en valor,
as reflexións que os seus versos inspiran, que, por outra banda, non teñen por
que ser partillados, a posteriori, polas persoas que, no momento da
publicación, decidan achegarse ao libro. Unha vez aclarado isto procederei a
expór a miña visión sobre o poemario. Para iso, comezarei, non tanto polo
título, De como acontece a fin do mundo, mais sobre as citas elixidas,
alén de facer visíbeis os eixos nos que Lopes sustenta o seu discurso poético.
Desas citas iniciais, parécenme interesantes,
por riba de todo dúas. A de Tjiske Jansen (1971), unha poeta holandesa, que eu
descoñecía, tamén escritora de contos e actriz. A cita que Charo Lopes
escolleu, é ben acaída, xa que nela se cuestionan esas verdades asumidas,
transcritas en contos populares, ou mitos, que conforman o noso imaxinario.
Selecciono pois, entre os versos citados, o seguinte: “Gosto de Ícaro que
sabía que a cera iría derreter e no entanto voou en dirección ao sol”. Creo
que, normalmente, poñemos o foco na imprudencia de Ícaro, nesa actitude
temeraria de pretender voar cunhas ás domésticas, que derreterían ao
achegárense ao sol provocando unha caída en picado. Directa ao abismo. Que
significa ese sol contra o que se dirixe o protagonista deste mito? Podería ser
interpretado coma un territorio de plenitude? En certo xeito si poderiamos velo
así, na medida en que a luz é vista, no mundo occidental, como un espazo de boa
enerxía, que favorece a realización persoal, que nos dispensa alegría.
Entendemos entón, de maneira implícita, que a “cantidade de sol” que consigamos
introducir nas nosas vidas servirá como medidor desa ledicia arelada, asociábel
ás conquistas humanas como a solidariedade, a capacidade de loita, a defensa do
propio. Porén, esta luz solar, tan vigorosa, non garante a plenitude, porque
non existe tal luz, sen o seu contrario, a sombra. A pertinencia desta sombra é
algo que fica pois no aire e que, dalgunha forma, cumpriría poñer en valor.
Penso que Tjiske contempla a posibilidade da sombra, non só como contraste,
mais como factor imprescindíbel no feito de querermos dar un salto. Digamos que
esa sombra, na súa condición de ausente no voo de Ícaro cara a luz, constitúe o
verdairo interese de Tjiske Jansen. Isto, consciente, ou inconscientemente, é
recollido pola poeta galega, que, en todo o que escribe, retrata,
fundamentalmente, eses espazos de grisalla ocultos, mais reveladores do noso
estado de cómoda indiferenza. Interesa entón ter conta deles para sabermos que
camiños habería que trazar, de querermos algunha mudanza política. Unha desas
sombras é a presunta inhabitabilidade do presente, que se traduce nun deserto
inhóspito, nun camiño, en apariencia, intransitábel, pero necesario. Neste
punto, cómpre pararse noutra das citas que Charo nos propón, a da poeta María
do Cebreiro. Velaquí a mesma: “O límite é o verdadeiro protagonista do
espazo. O presente, outro limite, é o verdadeiro protagonista do tempo”.
Nestes dous versos de María, volvemos ver a existencia da sombra, que, se nos
fixamos ben, constitúe a visibilización do presente como único tempo posíbel. O
que debemos é adentrármonos nel, habitalo, porque se algo somos é presente. A
luz viría representada pola consciencia que si temos de que o límite é o
protagonista do espazo. Isto é así, na medida en que, para nós, resulta obvia a
existencia dun espazo físico, material, que podemos apalpar e que,
evidentemente, coutamos coas ideas preconcibidas, que se reflicten nunha praxe
política cartesiana, carente de imaxinación e vontade real de nos afacer a
prácticas políticas máis creativas. Menos posibilisitas talvez? Podería ser.
Non coñezo a reposta a esa cuestión, mais si vexo pertinente poñer a pregunta
sobre a mesa, na medida en que é esa pregunta a que se infire dos textos de
Charo.
A partir destas citas mencionadas e dalgunhas
máis que se poden ler ao inicio, Charo Lopes
comeza o seu discurso poético, partindo do persoal, do íntimo. Hai entón
dous textos ben fermosos que a poeta boirense dedica ao pai e mais á nai:“A
miña nai cheroqui. A máis doce das tres mil mulleres da conserva na Arousa.
Seseadora dun idioma en extinción...” ; “O meu pai apache. De mans
labradoras da cor da terra. Con poderes máxicos, proletario resucitador de
aparellos mecánicos...”
Continúa despois fiando máis versos sustentados
nesa procura do sol. Como Ícaro, absolutamente “temeraria”, Lopes intenta
adentrarse no territorio que realmente lle interesa: o espazo das sombras: o
centro da espectralidade política. Arela entón a denuncia do que non se quere
ver. Así é que, despois dunha “captatio benevolentiae” - “Escribir é
un xénero de covardía. Egolatría na que se escoitan reververar as propias
palabras(...) Levantar perigosamente os pés da terra e ficar inchada e inútil
como un globo de helio.Lonxe da acción. Lonxe das persoas. Fóra do nós. Vivindo
autista coas palabras. Se non fose por ego, por asino co meu nome?”- , innecesaria ao meu ver, na que se acusa de
covardía, polo feito de escribir poemas, que, obviamente, non van mudar nada a
situación política, pasa a nos agasallar co conxunto heteroxéneo de textos,
ensarillados dun xeito orgánico, natural, en que a estruturación do libro é
absolutamente secundaria. Non lle interesou envolver os poemas nun paquete
perfecto, ben aquelado. Esta especie de caos en que aboian todos os seus
textos, faise, polo menos para min, moi atraínte. Gosto dese xeito natural en
que todo flúe, a medida que foi xurdindo no maxín da autora. Esta “imperfección
estrutural” do poemario, pois así podería ser calificada dende un punto de
vista canónico, é un trazo de autenticidade que colocará o libro nese andel que
destinamos á escrita non patriarcal, porque non asume as normas da ideoloxía do
mesmo. Non se emprega a bonitura estetizante, esa que enfeitiza con facilidade
ás lectoras e lectores, mais que, segundo eu entendo, perde forza, porque si, é
certo, tanta beleza cansa algunhas veces. E non só. A fermosura expresiva tamén
vai en detrimento, en moitos casos, da potencia do discurso. Poesía entón
orgánica, menstrual e “vigorética” a de Charo?. Absolutamente. Daquela,
creo que a lectura destes poemas constituirá un exercicio ben interesante,
porque, alén do pracer estético, pode animar á reflexión sobre certas cuestións
relevantes. A feminización da pobreza, por exemplo, -“Non se fala en lado
nigún do meu suburbio agrario. Da feminización da pobreza e a politización de
cada feie de herba, cada puñado de terra(...) Entra o silencio e a vergoña. As
violacións sempre teñen diso”-; a situación das presas políticas - “Facer
esforzos por manterte en pé e controlar os esfinteres. Pánico. Este é o
significado de detención: ser cazada”,
“até asumir que o centro do mundo ten un panóptico e todo acaba no
arame./ Só aquí aprendín a escribir, fóra tiña fame./ Mais apenas consigo
tatuarme/ a data dos suicidios das miñas compañeiras de cela”.-; a
guerra invísibel que nos devasta, xa mencionada ao escribir sobre a
feminización da pobreza e que, agora, neste verso, lanza un convite á loita con
ese berro mapuche, marichiweu - “Beberei o sangue/ e comerei a carne/ -ora
pro nobis-/ e mil veces marichiweu mil veces”-; o felicismo, un concepto
que a autora recolle de Felix Rodrigo Mora, asociado á imbecilidade de vivir
ollando cara ao outro lado, porque o que vemos faise demasiado incómodo, polo
tanto, a tendencia é tirarmos cara a adiante, vivirmos, na medida do posíbel,
anestesiadas - “(...) diante das crianzas/ preparándose para ser/ as
prostitutas máis exóticas e delicadas/ dos bañistas occidentais/ good waves./ -aplausos fortes no paraíso
distópico-/ é lindo voar entre as ondas/ tan esmeraldas/ tan cristalinas/ como
bombay sapphire/ sobre o coral/ felicismo...”-; ou a denuncia do turismo en
tanto que consumo de desprazamentos, absolutamente burgués, que se fai obsceno
ao contrastalo coa pobreza que se vive nalgúns deses destinos paradisíacos,
polo egoísmo que conleva - “bárbaro barba azul con espírito emprendedor/
turismo de aventura en Costa Rica./ Pura vida./ Mortes en El Salvador/ Mais
ninguén vai renunciar/ ao seu bronceado?/ A todas nos gusta beber sangue.”-.
Demasiado ambicioso dende o punto de vista do
contido? Talvez si. Talvez Charo Lopes quixo tocar tantos temas que a
soliviantan que levou os textos ao territorio da confusión. Demasiados eixos
temáticos, en principio, que poden provocar saturación? Un pouco si. Se a
pretensión era xerar un conflito, isto é, poñer en xaque a conciencia das
lectoras, ou dos lectores, cómpre sermos conscientes de que o aturullamento ao
que se lles arrastra, co exceso de información, non facilita moito este
obxectivo. En todo caso, isto é un problema menor, porque a paixón co que foi
escrito o libro, contribúe a que o interese persista. Digamos que existe unha
vibración, propia dos poemas que se conciben dende a naturalidade expresiva,
que suple esa potencial confusión de quen se achegue ao libro, así é que o
equilibrio fondo/forma, mantense, alén de que a ausencia absoluta de
acedemicismo, confírelle a calidade de intelixíbel ao poemario, algo que,
persoalmente, considero moi interesante poñer en valor. A claridade expresiva é
moi sedutora, aumenta e favorece a lectura dun libro. De como acontece a fin
do mundo, un título que nos leva a pensar, obviamente, na catástrofe, ten
por tanto, coherencia. Afirmo isto, porque creo que a devandita saturación
temática vén pois determinada, non tanto polo simple impulso da autora, mais
pola sensación que, non só ela mais todas as persoas que vivimos aquí, neste
non-lugar, temos de estarmos comprimidas nunha especie de cápsula onde agroman
a cotío un ronsel de conflitos que minan a identidade.
Charo Lopes: De como acontece a fin do mundo (Espiral Maior publicará a obra en 2016)
De como acontece a fin do mundo
Reviewed by admin
on
17:38:00
Rating:

Ningún comentario: