Por Belén Martín Lucas*
A miña veciña pediume que colabore na sega. Lémbrame que as compañeiras
levan xa varias tempadas dándolle ao fouciño, coas mangas refucidas baixo o
sombreiro ancho, e que a ver cando lles boto unha man, que hai moita colleita,
moito sementado, moita froita que se vai botar a perder se non a recollemos. E
ten razón, porque a tarefa é urxente. Porque neste fértil campo no que
traballamos (o da literatura), os froitos/textos que se non se colectan a tempo
podrecen axiña; ou, con moita sorte, quedan aí engurrados e secos coma os figos
ou as uvas pasas, até que algunha lectora meses, anos ou séculos despois, lles
crava o dente e descobre por fin o seu sabor (sempre diferente en cada padal).
E por iso hoxe únome á tarefa, pola insistencia da miña veciña, que é ben
teimuda, e porque comparto coas compañeiras da Sega o convencemento de que é
preciso intervir dende posicións explicitamente feministas na valoración da nosa cultura. E esta
cuestión, a dos múltiples sentidos do termo “valoración”, é sobre a que me
interesa reflexionar aquí, porque o considero un aspecto clarificador para
comprender a necesidade desta plataforma crítica, A Sega, e o alcance da súa contribución
ao alimento (cultural, emocional, intelectual) dun país máis igualitario e
xusto.
O Manifesto d’A Sega infórmanos que esta plataforma creouse “cun afán
claramente visibilizador de textos que se impulsan ás marxes ben co silencio ou
ben con lecturas nesgadas e cargadas de bagaxes patriarcais”; son estes os
froitos dos que falaba, os que se deixan caer e podrecer mediante á “falla de
análise crítica dos textos das autoras”.
Tal como indicara o sociólogo Pierre Bourdieu, debemos ter en conta que
todo artefacto cultural (o que Bourdieu chamou “capital cultural obxectivado”, por
exemplo, un libro) ten, polo menos, un dobre valor: o valor económico que
alcanza no mercado (o prezo marcado na caixa rexistradora, nos ingresos das
editoriais, etc.), e o valor cultural, medido pola influencia, impacto ou valor
simbólico dese ‘obxecto’ (texto, imaxe, escultura, canción, etc.) nas
sociedades que o acollen ou, en termos de Bourdieu, se apropian do seu capital
cultural. Ningún deles son valores inherentes ao obxecto en si, senón que se
calculan segundo as premisas ideolóxicas de cada sociedade. Se ben o capital
económico e o capital cultural non sempre van parellos (pensemos nos bestsellers que xeran moita ganancia
repentina pero non resisten a transmisión dunha xeración a outra), é
indubidable que canto maior sexa o recoñecemento social do valor cultural dun
obxecto, maior tende a ser tamén o seu valor económico. O efecto contrario
tamén está a acontecer e, nos tempos ultracapitalistas nos que vivimos, o máis
frecuente é que aqueles produtos que os poderes económicos consideran máis
rendibles/vendibles reciban maior atención nos medios de comunicación e
institucións que lles proporcionan ese valor cultural; isto é o que as
segadoras describen no seu manifesto como “espazos de autoridade e
remuneración”, que nos convidan a okupar. Neste armazón de intereses económico-culturais
a vella alianza entre capitalismo e patriarcado vese reforzada, como amosan
numerosos estudos feministas da globalización. Por isto o propio acto de darlle
espazo e relevancia a textos que non teñen moito “valor económico”, dicir, que non son de interese no
mercado, constitúe un acto de resistencia ao imperativo capitalista que emprega
a rendibilidade económica como escusa para agochar as voces disidentes. Porén,
o pensamento hexemónico vai proclamando un discurso de posfeminismo autocompracente
que leva a moitas mulleres a participar de xeito máis ou menos voluntario no
status quo. Dáselle protagonismo a un mal entendido empoderamento dunhas poucas
mulleres destacadas (sobre isto, ver o artigo de Beatriz Suárez Briones en Sermos recollido na Bibliografía), para
facernos pensar que xa está todo conseguido, e isto é especialmente evidente no
ámbito da cultura e o académico. Por unha banda, dende posicións feministas hai
un esforzo común por resistir o desmantelamento do estado de benestar que
durante unhas poucas décadas fixo posible a notable mellora nas condicións de
vida das mulleres e por combater a regresión nos nosos dereitos sexuais e
reprodutivos inducida pola ditadura da moral católica. Agora ben, no ámbito
literario semella que a percepción de que homes e mulleres reciben un trato
totalmente igualitario e que as discriminacións de xénero son cousas do pasado.
Mais non é así, como ben indican a desequilibrada composición da RAG no século
XXI, a ratio de mulleres premiadas co Xerais, ou a de autoras galegas
traducidas ao inglés (por mencionar un dato de proxección internacional da nosa
literatura). A pesar da hipervisibilización dunhas poucas autoras no sistema literario
galego, o certo é que aínda persiste unha clara infravaloración da contribución das mulleres que as segadoras
denuncian así: “A sega nace do exercicio de observar un panorama da crítica
caracterizado polos silencios das voces das expertas, por lecturas sen
explicitación da posición, pola falla de análise crítica dos textos das
autoras”. Estes profundos silencios no ámbito da crítica non son cousa do
pasado, nin acontecen só nalgunhas sociedades particularmente “atrasadas” en
cuestións de igualdade de xénero. Eu, que me dedico profesionalmente ao estudo
da literatura canadense, mundialmente recoñecida polas súas autoras máis
destacadas, como Alice Munro (Premio Nobel) e Margaret Atwood (Premio Príncipe
de Asturias e Premio Booker Man, entre outros), levo décadas escoitando a estas
mesmas autoras (como cabezas máis visibles do colectivo) denunciar o nesgo
discriminatorio do estamento crítico literario e dos medios de comunicación
cara ás escritoras no seu país. As autoras e críticas canadenses, como as
compañeiras da Sega, tamén decidiron crear unha plataforma para visibilizar a
literatura de autoras e difundir unha achega crítica aos seus textos dende
perspectivas non androcéntricas, fundando en 2012 a asociación Canadian Women
in the Literary Arts (CWILA). Esta asociación descríbese en termos similares
aos da A Sega como “unha organización literaria nacional para persoas que
comparten valores feministas e ven a importancia da equidade de xénero na
cultura literaria canadiana”. O seu estudo estatístico máis recente, coas
cifras de 2014, amosa que a pesares da idea xeral en Canadá de que as autoras
son tan ou máis importantes que os autores, é dicir, que reciben igual ou máis
atención que eles, os libros de autores recensionados foron un 53%, e os de
autoras só un 39%. Isto no ano do “efecto Nobel”, xa que Alice Munro recibira o
premio a finais do 2013 e polo tanto todos os seus libros foron reeditados no
ano seguinte (e amplamente recensionados), e no que a publicación da novela Maddam de Atwood (última na súa triloxía
distópica e moi esperada) tamén a finais de 2013 indubidablemente influíu para
que as cifras fosen moito máis altas das de anos anteriores. É dicir, que mesmo
ao considerar o número de recensións de libros de autoras publicadas, temos que
ter en conta a hipervisibilidade dunhas poucas fronte ao silenciamento da gran
maioría. Un dato destacado que continúa a ser especialmente negativo en Canadá é
o escasísimo número de recensións de libros de autoras escritas por homes, quen
non contribúen á visibilización do capital cultural que crean as mulleres (sen
entrar na cuestión de valorización que fan dos textos, que en poucas ocasións
escapan á doutrina patriarcal). En cambio, desde a constitución de CWILA
rexístrase un notable aumento de mulleres que deciden publicar recensións. É o
que chaman “o efecto CWILA”: o impulso que este colectivo vai dando á produción
cultural de autoras e que co seu recoñecemento motiva a outras mulleres a
escribir, tanto obras literarias como recensións críticas; da apoio
(intelectual, moral, afectivo, político); crea comunidade, unha comunidade
gozosa da súa cultura como indica o manifesto da Sega ; crea, en definitiva, un
país culturalmente máis xusto, e tamén máis forte na defensa do propio, fronte
á invasión cultural do poderoso veciño do sur, Estados Unidos, contra o que os
produtos culturais canadenses apenas poden protexerse.
Haberá quen pense que o caso canadense non é de moito interese para abordar
a situación das recepción das autoras galegas, mais as similitudes entre as
preocupacións de CWILA e as das compañeiras da Sega non deixan espazo ás
dúbidas; a análise do manifesto da Sega e dos manifestos de CWILA coinciden
plenamente na necesidade dunha maior consideración cara a produción literaria
das autoras, por xustiza, e polo ben da propia cultura.
Esta é a contribución máis valiosa das segadoras, precisamente a “posta en
valor” das nosas literatas, fronte ao silenciamento, por omisión, por falla de
reflexión sobre esta cuestión, por inercia, ou por misoxinia intencionada. É
preciso revelar –sacar á luz—os posicionamentos ideolóxicos dende os que se
efectúa a avaliación crítica en calquera caso, pero máis aínda no contexto
global de regresión en canto a igualdade que estamos a sufrir nesta época
post-feminista mais non post-patriarcal. A avaliación por pares que outorga
rango de excelencia á unha publicación non é tal cando os parámetros empregados
para considerar a calidade responden a criterios que historicamente veñen
favorecendo valores masculinistas, nin cando os avaliadores son
maioritariamente membros do colectivo hexemónico. Estes non son pares situados
no mesmo nivel. Por isto tamén ten especial valor a énfase das segadoras no
traballo comunal, cooperativo, en rede, que reivindica unha ética do traballo
propia da práctica feminista.
O recoñecemento da contribución á literatura galega das mulleres é un acto
de xustiza social pendente, que non se pode limitar a honras e homenaxes especiais
en momentos puntuais, senón no día a día. Temos que continuar a espallar
sementes de talento, regar e nutrir os brotes das novas xeracións creativas, e
recoller entre todxs eses froitos para que sigamos alimentando a esa “gozosa
comunidade lectora galega” da que formamos parte. Porque como din as segadoras,
“quen sega tamén sementa o pobo no que quere vivir”.
Referencias:
-Bourdieu, Pierre. “Los tres estados del capital cultural”
-Suárez Briones, Beatriz. “Empoderamento é poder-con e poder-para, nuncapoder-sobre”. Sermos Galiza. 20 xullo
2014.
-2014 CWILA Count Infographic.
*Belén Martín-Lucas é profesora titular no Departamento de Filoloxía Inglesa, Francesa e Alemá na U. de Vigo, onde coordina o grupo “Feminario de Investigación Feminismos e Resistencias”. A súa docencia e investigación enmárcanse nos Estudos Feministas, Poscoloniais, e da Globalización. Ten publicados numerosos libros e artigos sobre literatura de autoras diaspóricas en Canadá, e sobre a violencia simbólica. Sobre este tema destacan os seus traballos sobre a relación entre o uso do corpo feminino como metáfora da nación e a violación como crime de guerra; a explotación do corpo ‘exótico’ nas portadas de libros de autoras racializadas; ou a linguaxe sexista.
*Belén Martín-Lucas é profesora titular no Departamento de Filoloxía Inglesa, Francesa e Alemá na U. de Vigo, onde coordina o grupo “Feminario de Investigación Feminismos e Resistencias”. A súa docencia e investigación enmárcanse nos Estudos Feministas, Poscoloniais, e da Globalización. Ten publicados numerosos libros e artigos sobre literatura de autoras diaspóricas en Canadá, e sobre a violencia simbólica. Sobre este tema destacan os seus traballos sobre a relación entre o uso do corpo feminino como metáfora da nación e a violación como crime de guerra; a explotación do corpo ‘exótico’ nas portadas de libros de autoras racializadas; ou a linguaxe sexista.
O valor da colleita
Reviewed by admin
on
10:29:00
Rating:

Ningún comentario: