Unha mestra feliz de selo. Por Paula Gómez del Valle

Retrado a ganchillo de María Victoria Moreno, por Actante Dorado

Por Paula Gómez del Valle*
Artigo escrito para o II Día das Galegas nas Letras, dedicado a María Victoria Moreno.

Nunca quixen ser mestra. Nunca quixen que o xiz fora a miña arma de expresión. Tampouco quixen que as verbas infantís falaran por mín. Nunca o quixen porque sempre pensei que iso pertencía a outras, máis versadas, máis competentes e máis responsables.  Non, non quero; e nos mundos nos que as palabras son a esencia de calquera movemento, menos. Pero o que unha queira, ás veces, non corresponde cos factores externos que inclinan a balanza cara onde lles pete. E xa sabemos todas como as gastan estas casualidades.

E, unha delas, adoptou a forma de chamada de teléfono e a balanza colocoume ante unha clase de mil ollos e mil orellas que esperaban de mín o que sempre se espera das mestras. Nunca quixen, pero tiven que querer. E aí comezou todo.

A imaxe que me veu á cabeza foi a do meu avó. El sempre miraba á leira recén sementada coma se dun ritual se tratase. Mirar o sementado e ter a certeza de que algo vai saír daí. Confiado, expectante, ansioso e esperanzado. A gusto co traballo feito. Só que neste caso a súa neta aínda non chantara o pé nesa terra e nin sabía onde estaba gardado o sacho axeitado para traballala. Pero, iso sí,  xa tiña as mans nas cadeiras disposta para o que fose.

Fun creando un mundo novo como ben podía. Memorizaba os consellos que as compañeiras e compañeiros me ían dando, apuntaba correntes novas e xeitos de traballar na clase. Un maremagnum tan grande que pasaba despois horas e días peneirando segundo me dictaba un run-run interno, xordo... que nin tan siquera sabía que tiña!

O meu mundo de Guedellas de seda e liño  conformábase aos poucos, comezaba a ter sentido, pero aínda non quería acomodarme. O ensino quedábame demasiado grande e teimaba en coller unha gadaña para cortar canta herba atopaba no camiño. E ese run-run interno non paraba. Sentíame coma esas cadelas que antes de deitarse dan mil voltas, tras de sí mesmas, para acougar.

Unha das cousas que máis me gustan son as treboadas do verán. A calor forte e pesada que cae nas estradas derretendo o chapapote son, en realidade, a antesala dunhas nubes grotescas e imponentes  que baleiran sobre os corpos a choiva morna, refrescante. E é xusto nese momento no que todo rebenta e no que se combinan dúas fases tan contrarias onde unha atopa o seu lugar no mundo. Así foi como rebentou o meu celme interno.

A miña treboada chamouse Antía. A súasíndrome retrasaba a fala. Ela nunca dera un chío, pero, ese día, a calor de maio era insoportábel. Ese día, enfadouse comigo na clase. Rabeou e moito! Esas emocións desbordadas, propias dos 4 anos. Contesteille, e coma unha nube inchada até o extremo, replicoume cun “tonta”.  Deixei a pintura de dedos, collín a grabadora e pedínlle que o repetise: “Tonta”, espetou sen dubidar. E comezou a chover.  Souben, nese instante, a qué se refería. Insultábame coa primeira palabra da súa vida e, ao facelo, fixo algo que ninguén, nin eu mesma, fora quen de entender. Prendeu  a vocación en mín.

Unha palabra era xusto o sacho que precisaba para miña leira. E entre palabras, versos, libros  e contos... historias que contaban autores e compañeiras,  comecei a moverme.  Aprender a través das palabras. Acercarse ao mundo e expresalo. Qué combinación tan explosiva no ensino.

“Atende á Terra e á vida que palpita na natureza. ”

Coma se dun retrouso se tratase, estas palabras seguen na miña memoria desde que as escoitei por primeira vez.

Lembrei  a María Victoria Moreno a través dunha marabillosa compañeira. A mesma que me abriu as portas a un ensino diferente ao que eu viña acostumada como alumna. Digo lembrei porque xa estaba metida no meu inconsciente con aquela Anagnórise, pero aínda non saíra daquel baúl de memoria adolescente, non até ó Salón do libro Infantil e Xuvenil de Pontevedra. Alí, unha conversa do máis simple golpeou a caixa das lembranzas.

-        “Quén era?

-        Non a coñeces?

-        Non

-        Seguro que che soa...era Maria Victoria Moreno

-        Pois non.

-        Escribiu marabillas como Anagnórise e traduciu Mecanoescrito da segunda orixe”

Apampei. Dúas novelas que foran durante moito tempo os meus libros de noite. Sempre estaba a falar deles coas amigas e viaxaron comigo de excursión a milleiros de sitios. Acababa de asistir a unha conversa incríbel sobre literatura e ensino entre dúas grandes mulleres. Unha delas déralle sentido á moitos días da miña adolescencia. E a outra estáballe dando sentido ao que quería ser como docente.

 “Se eu fixera o meu mundo todo sería un disparate. Porque todo sería o que non é. E, entón, ao revés, o que é non sería e o que non podería ser sí sería” (Alicia no  País das Marabillas)

E o mundo revirou.  E nada foi un disparate. E todo cobrou sentido.

Volvín a ela, a lela coma antes. A usar os seus libros nas clases. Os nenos subían ás cadeiras a declamar retrousos e contar contos coma se de fantoches se tratase.

“Atende á Terra e á vida que palpita na natureza. ”

As cousas nunca son o que semellan e os libros menos. Os libros non están para vivir nos estantes senón para viaxar abrindo mentes e poñendo pilares fortes, rexos que artellen unha nova pedagoxía. Esta, coma ben apuntaba Moreno, debe existir cunha renovación pedagóxica e, teñoo claro, só virá dada polos libros porque neles “prevalece o gozo que supón a aprendizaxe. Fronte ás prohibicións, a censura e o medo”.

Os libros, e as súas palabras, son a porta da liberdade, onde o ensino atopa o seu eido para sementar o futuro nun presente que se mostra escuro e constreñido.

Na literatura todos temos o noso lugar. Un sillón, un coxín, unha nube na que pousarnos sen preocupacións. Un momento de reflexión íntima que invita ao autocoñecemento e serve de canle de comprensión cara o mundo que nos rodea. Todas somos nós mesmas mentras lemos. Ninguén está perdido nos libros.

Un punto de partida, de transición ou chegada onde a mestra ten ao seu carón as mellores compañeiras de viaxe na aprendizaxe: unhas follas cheas de palabras que fornecen o pensamento e invitan a xogar con elas conformando o mundo no que queremos estar.

Agora, case doce anos máis tarde, despois daquela conversa e moito máis daquela “tonta” sigo crendo que “todo está nos libros” que outro sistema educativo é posible e que son “unha mestra encantada de sé-lo”.

Porque a palabra e os nenos nuncan tiveron tanta relevancia na aprendizaxe coma nestes tempos nos que estamos, xa que cómpre que rompan as ataduras dun sistema que asfixia, que se constrúa un pensamento crítico para dotar o ensino da forza precisa e se lle devolva tanto a importancia como o poder que merece a pedagoxía.

Saber falar é expresar e reivindicar. O pensamento crítico é a palabra. A palabra é construción. A construción é vida. A vida é liberdade. E o ensino quen acolle e aleita.

A María Victoria Moreno por ter sido unha revelación e a Mercedes Vázquez porque grazas a ela son quen son.

---

*Mestra e fotógrafa. Aprendendo continuamente e vivindo nun bucle intenso, cheo de cousas interesantes. Gústame a ciencia-astronomía e a todo lle poño música... incluso a atar os zapatos!. Sempre teño/procuro unha BSO para o que fago. Cinéfila, seriéfila, devoradora de letras... e móvome no branco e negro porque me gusta xogar coas verdades indo, sempre, máis aló do pensamento.