Camiño de ida e volta

Por Lara Rozados

"I laughed and shook his hand

and made my way back home

I searched for form and land

for years and years I roamed"

The Man Who Sold the World, de David Bowie

Anagnórise (ἀναγνώρισις), di Aristóteles na Poética, significa recoñecemento. É o recurso narrativo polo que un personaxe descobre datos esenciais sobre a súa propia identidade ou a doutras persoas, ou da súa relación con elas, que lle permaneceran ocultos até o momento. Esta revelación cámbiao todo. Isto non vai ser unha crítica sisuda. Máis ben, o testemuño dun primeiro encontro co termo: foi na portada dun libro, dunha biblioteca de 6º de EXB (corría o 93). Era da colección "Árbore", de Galaxia, e na ilustración da capa aparecía unha muller conducindo cun rapaz ao lado. Título, ilustración e autora (Mª Victoria Moreno, coñecida de 6 anos atrás, grazas a "Pan con chocolate") chamaron por unha lectora de 11 anos, e aquela semana escolleu aquel libro para ler. Leváralle moi pouco tempo e impresionáraa moito. O que máis, que unha autora trazase aquela novela de argumento sólido, con intriga, acción, e lugar para o pensamento tamén, cos personaxes complexos e definidos, coa cuestión da identidade como tema central, cunha chea de subtemas abondo importantes, e que a publicase nunha colección para a xente nova (daquela, a franxa etaria de "Árbore" onde estaba Anagnórise era de 10 a 12 anos), considerando a quen daquela era preadolescente lectores e lectoras intelixentes e merecentes de respecto, e naquel galego impecable, amais. Á prepúber de 11 anos apaixonáraa aquela novela iniciática, que comeza cando un personaxe foxe e outro o axuda na súa escapada, e que por veces tornaba metaliteratura, cando condutora e copiloto se encerellaban nunha conversa sobre as concomitancias entre escribir unha novela e "escribir" a propia vida.

21 anos despois (ano 2015), a mesma lectora retoma Anagnórise. Esta novela narrada en primeira persoa comeza, despois dun breve prefacio que nos sitúa na reflexión final, polo principio da fuxida, cunha afirmación do adolescente Nicolau Arís: “As tías non saben conducir”. Inmediatamente despois vai ser rebatida. A misteriosa condutora que o traslada a Madrid, que nunca di o seu nome nin lle pregunta o del, racha cos tópicos que el tiña asumidos. É unha tía, conduce ben (por veces rápido de máis), fuma tabaco negro e fálalle de cousas serias, das que obrigan a se mirar por dentro e cuestionarse cousas. Algo que agradecen Nicolau e quen le (adolescente ou non).

A novela, como di a propia condutora misteriosa, axéitase á idea que temos da viaxe. Iniciática, poderiamos dicir, en que o protagonista adolescente cambia ao longo da peripecia. A penas doce horas e setecentos quilómetros que separan Vilalonga de Madrid chéganlle a Nicolau para vivir unha transformación, empezando pola da súa actitude con respecto ás mulleres. Adivíñaselle, a este rapaz que no instituto traduce a Garcilaso, fai endecasílabos sen darse de conta, e por veces escribe en papeis vellos, a vontade de aventurarse nunha novela de seu. A súa compañeira de viaxe fálalle de escribir unha novela coma quen escribe a propia vida. “Honoré de Balzac dicía que cómpre ter pasado moias follas do libro da vida para ser novelista”. As conversas metaliterarias sucédense nesta viaxe que atravesa ao tempo os campos de Castela e a crise de identidade de Nicolau. A propia condutora dá a clave dos temas centrais desta novela-viaxe: a identidade, o amor (interesante a figura dos andróxinos n'O banquete, de Platón), a capacidade para valorar certos acontecementos da propia vida. A escritora-condutora contrapón a resignación e o silencio das persoas adultas coa capacidade da xente nova para se enfrontar co mundo e canta a David Bowie, “I made my way back home”, para axudar a que Nicolau se decate de que en calquera lugar do mundo pode estar a súa casa. Pero non lle impón nada: déixalle escoller o seu camiño vital, só sendo consciente de que “nos camiños da vida non hai volta atrás”. O adolescente que escoita no asento do copiloto e as persoas que len a novela agradecen ese trato nada coercitivo, de quen presenta unha serie de opcións e nos permite escoller. A novela-viaxe tamén pode vivirse coma unha partida de xadrez: movemos ficha segundo agardamos que mova as súas @ outr@ (aquí entraría a teoría de xogos). Na despedida, a condutora misteriosa proponlle titular a súa novela “Anagnórise”. E así chega o final de partida: o recoñecemento ten lugar, e desencadea a volta atrás, para xa non ser nunca o mesmo Nicolau Arís. El tamén “made his way back home”, que dicía o Bowie. As boas cancións, coma as boas novelas, son inmortais.

María Victoria Moreno: Anagnórise, Vigo, Galaxia, 1989.