El azul es un color cálido

Por Ánxela Lema París

No están desnudos tal como son,

están desnudos como tú los ves

John Berger

Terminei por sucumbir ao que o fenómeno cinematográfico e de masas consegue. Terminei por ver antes o filme e o que chega a todos os públicos, que por ler a obra en que supostamente se baseou. Falo de La vie d’Adèle e dun supostamente porque unha vez lido o cómic aquela especie de incomodidade que comentaba meses atrás neste mesmo espazo é aínda maior.

[Aviso desde xa que de non ler o cómic deberíalo facer sen continuar a ler estas liñas porque senón recibirás máis dun spoiler]

A historia que a autora Julie Maroh narra e debuxa en El azul es un color cálido conseguiu meterme nun mundo que, esta vez si, considerei real e non tocado e deturpado pola ollada voyeurista e hetero que tanto condiciona e enxuxa a adaptación á grande pantalla. A historia entre Emma e Adèle é moito máis complexa e está chea de matices, desilusións, sufrimentos incertezas e intriga que se apagan e escurecen detrás das infinitas escenas de sexo que conforman o cerne do filme.

A miña experiencia a primeira vez que vin a Emma foi de desilusión por encontrar cunha rapaza que semellaba xogar con Adèle e só sentir un desexo sexual froito da típica obsesión adolescente que non lle deixaba ver máis alá. Desilusión tamén por estar a ver a típica historia de amor entre dúas mulleres que foi capaz de chegar a tanta xente e ter tanta repercusión, ou sexa, o típico formato de historia entre dúas mulleres que é capaz de ser aceptado  por un público amplo porque, finalmente, o mundo hetero termina por atraer a Emma e entrométese na súa relación e iso xa encaixa máis no esquema do politicamente correcto e asumido como normal. Lembro perfectamente aquela escena en que, meses despois de romperen, combinan nun restaurante e ela só semella querer vela ante a ausencia de tocala e sentila, ante a ausencia de sexo. A súa ruptura, como contei naquela outra entrada, debeuse a que Emma, que semelleba segura da súa sexualidade, decide poñerlle os cornos a Adèle cun compañeiro de traballo. O típico triángulo amoroso de esencia americana que neste caso o único que consegue é presentarnos o lesbianismo como algo construído e, por suposto, nada natural. A inseguridade homosexual ante a heterosexualidade que se supón de base, neutral, e que, aínda así, se nos vende a través dun suposto filme de amor lesbiano baseado no tópico de que as mulleres que gostan doutras mulleres é case máis por vicio sexual do que por amor.

Como digo, a historia real, a historia inicial, a do cómic, é moito máis complexa. O cómic abre con Adèle a ler o diario de Emma logo da súa morte, un último desexo que deixou por escrito. Emma morre o día en que meses despois da ruptura por esa infidelidade as dúas se reencontran naquela praia que tan felices pasearan anos atrás e en que Emma sofre un infarto debido ao estado depresivo que viviu durante os meses que estivo lonxe de Adèle. Sofre polo impacto e a felicidade que lle provoca o reencontro, pola felicidade de ver por fin un lapso de estabilidade e ganas de vivir. Lonxe está aquela escena final que aparece na largometraxe en que Emma acode a unha exposición de Adèle onde semella centrarse máis naquel seu amigo que tontea con ela que na súa ex, e que termina deixando un silencio entre elas a partir do que é doado supor que cada unha vai serguir camiños diferentes.

Doutra banda, na historia en papel, curiosamente, Adèle é a inestable, é a que non quere lanzarse a unha relación por medo a que Emma poida sufrir por non saber o que quere debido á súa idade. No entanto, Emma loita por ela unha e outra vez. Loita por unha Adèle que non se quere despegar da súa relación anterior por todo o que esta lle tiña conseguido no mundo artístico e cultural en que se move e que fai que, nun principio, Emma sufra moito por teren que levar a súa relación en secreto.

Alén disto, Emma perde toda a relación con seus pais que a botan de casa ao descubriren a súa relación e isto é algo que a atormenta e afunde durante anos, cada día da súa vida. Hai, xa que logo, unha maior presenza do conflito entre o público e o privado, a familia, que non acepta nin despois da súa morte a vida que a súa filla decidiu vivir e da que mesmo chegan a culpar a Adèle. Emma, por tanto, cae neses cornos, que nin se nomean se foron cun home ou cunha muller, nun momento da súa vida en que a convivencia con Adèle era cada vez máis dificil por diferentes razóns: unha vivía sen estar en comuñón consigo mesma e a outra só pensaba na súa inestabilidade profesional. Non é a falta de amor ou a inseguranza canto á súa sexualidade o que rompe con ela senón máis ben a falta de comunicación.

Como xa apuntei, toda a información que nos achega o cómic faise a través do diario de Emma, con todas as reflexións e inseguranzas que todo o seu contexto lle produce desde unha adolescencia que a marca e marxina por ser lesbiana, até unha Emma madura e adulta que asume e desfruta de ser quen é. Hai unha evolución máis que interesante na súa personaxe que no filme se perde e distorsiona en detrimento dun conflito de identidade resumido nun “debo ou non debo acostarme con homes?”. Este céntrase, por tanto, única e exclusivamente na tensión sexual, na atracción física que senten unha pola outra.

Non debería ser isto criticable de ser o filme unha cuestión illada, mais si o é cando se fala del como baseado nunha historia da que tan só semella que aproveitou o que considerou que sería interesante para o público de masas. Esta cuestión é relevante, tamén, desde o momento en que o que dá tanto que falar son, sinxelamente, minutos e minutos de sexo que conseguen que as protagonistas pasen de ser suxeitos a obxectos de desexo. Xa que logo, non deixa de ser algo así como un intento por facer da cuestión dunha relación de amor entre dúas mulleres, en lugar de algo natural, algo que tan só se centra no plano sexual e que podería atraer a ambos os públicos, tanto o homosexual como o hetero. No entanto, isto non quere dicir que falten momentos de sexo no cómic, porque si que os hai, mais o contexto e a luz que se lles dá nada teñen que ver, baixo o meu punto de vista, cos do filme xa que verdadeiramente desenvolven un papel central xusto nos momentos en que aparecen.

O filme é, en definitiva, un produto resultado dun círculo vicioso mercantilista desde que asume que o xeito de poder chegar a todos os públicos é ofrecer unha historia baseada nun cómic que se ben destaca polas escenas de sexo que nos presentan fai diso o leitmotiv daquilo que debe merecer a pena narrar. Noutras palabras, a sobreexposición de certas cuestións non deixan de ser un outro xeito de marcar a diferenza e a anormalidae de certas situacións e comportamentos como poden ser a lesbiana. Unha vez máis as grandes producións responden ao que o público morboso entende como sexo e amor lesbiano e que non deixan de ser produtos prefabricados por unha ollada en absoluto aberta e descatalogadora. É por iso que recomendo encarecidamente ler o cómic, por contar unha historia tal e como quixo ser contada. 

Julie Maroh: El azul es un color cálido (2010).