4 meses, 3 semanas & 2 días

Imaxe da película '4 meses, 3 semanas e 2 días'

Por Verónica Martínez Delgado

Nicolae Ceaușescu gobernou a República Socialista de Romanía desde 1966 ata a súa execución en 1989. A súa ditadura caracterizouse pola súa crueldade, brutalidade e represión. Un exemplo disto último foi a súa política natalista, que prohibiu en 1966 o aborto e a utilización de métodos anticonceptivos. Ademais o Decreto 770, da prohibición da interrupción voluntaria do embarazo, obrigaba ás mulleres a someterse revisións xinecolóxicas, e tamén penalizaba a aquelas solteiras de máis de 25 anos e ás parellas sen fillos.

As mulleres en Romanía tiveron que agardar ata 1989 e á fin do comunismo para poder abortar de xeito legal. Lamentablemente non foi este o caso de Gabita, unha das persoas que sofre a historia do filme que imos comentar.

Otilia e Gabita son estudantes universitarias e compañeiras de cuarto nunha residencia estudantil en Romanía durante os derradeiros días do comunismo. Gabita está embarazada e non desexa continuar co mesmo. Por ese motivo, Otilia aluga, non sen múltiples dificultades, un cuarto nun hotel para que o chamado Sr Bebé poida practicarlle un aborto a Gabita.

O aborto é ilegal naquela altura en Romanía e ningunha das dúas mulleres pode imaxinar o que lles vai deparar ese interminable día.

Desde o principio da película podemos mastigar o ambiente asfixiante e controlador que rodea ás dúas mulleres, remarcado a través da rodaxe da maior parte da mesma en interiores. Os planos subxectivos e de detalle axudan e colaboran a aumentar a situación de asfixia. A cámara permanece fixa a maior parte do tempo, como a ollada da espectadora, como testemuña e cómplice do acontecido: enfoca o ventre da preñada, inmóbil en secuencias onde se ve á protagonista na casa do seu mozo con varias personaxes saíndose da escena e planos fixos que resaltan o punto de vista de Gabita e a súa inmobilidade durante o proceso de agarda da expulsión do feto, tirada na cama.

Efectivamente, a asfixia e inmobilidade son tales que, calquera movemento das dúas protagonistas é un problema e son tratadas con desprezo e desconfianza: na residencia, no hotel, na rúa, etc.

Destacamos que a protagonista é Otilia, a amiga da muller que está a sufrir a gravidez. O guionista e director desfocaliza así o problema e danos a visión máis plural e obxectiva, neste caso, da coidadora; de feito, Gabita aparece infantilizada, inocente e irresponsable, con grande necesidade de que alguén a acompañe. De non ser por Otilia, Gabita non tería feito o aborto e non sabemos como finalizaría a historia aquí narrada.

As dúas mulleres, ao longo da película sofren case todas as tipoloxías de maltrato catalogadas na actualidade.

O maltrato institucional por neglixencia e abandono: Gabita non conta coa asistencia médica precisa para asumir o seu aborto, de xeito normalizado e legal. Ademais está a enfrontarse a penas de cárcere por asasinato, xa que no seu caso, trátase dun feto e non dun embrión, dado que ten máis de oito semanas. As institucións médicas estatais desamparan e non protexen a Gabita como lles correspondería. A maiores, tamén a abandona o pai do feto, ao cesar na súa corresponsabilidade no proceso do embarazo. O maltrato institucional maniféstase tamén na clandestinidade, a pouca sensibilidade e a frialdade, mostrada no xeito en que se lles explica como deben desfacerse do feto, sen poder darlle unha furna que as calme: «que non se desfagan del nin enteiro, nin en anacos, que o lancen dende un piso ben alto».

O maltrato obstétrico: Os inicios da xinecoloxía e obstetricia non foron moi exemplares, aló polo século XVIII, con Smellie e Hunter, xa que asasinaron a 37 mulleres embarazadas cos seus respectivo/as fillo/as, polo ben do saber científico e para coñecer como acontecían os partos e poder salvar así outras vidas, supostamente.

Continuouse coa medicalización e a asunción de protocolos ríxidos, de costas ás necesidades de cada muller, durante os partos, pasando de ser paridas a enfermas, da casa aos hospitais e de partos naturais a cesáreas e episiotomías innecesarias para maior comodidade do/as obstetras, esquecendo as necesidades de nais e fillos/as.

Como na maioría das consultas xinecolóxicas e obstetricias, do noso país na actualidade, tamén o maltratador pídelle a Gabita que non estea tensa, despois de violala, insultala e torturala, mentres lle introduce na vaxina unha xiringa e un tubo. Os/as facultativos/as crense no dereito de indicarnos ás mulleres o que, cando e como nos pode ou non doer unha exploración xinecolóxica, e pese a todo, debemos estar relaxadas, tamén como Gabita.

O maltrato prenatal, a través da nai: coa súa violación, o sufrimento e estrés psicolóxico e da precariedade de utensilios e servizos médicos especializados durante o aborto.

As dúas sofren o maltrato machista, físico, abuso sexual e emocional: Reciben insultos, vexacións e violacións. O agresor tenta xustificar a súa conduta explicando que «el corre moitos riscos e que non debe pagar as tonterías das demais». Discute con elas polo custo do aborto, sen ter a máis mínima consideración. Quere probar a inocencia das súas múltiples agresións co castigo punitivo: o culpable ten que pagar, mais a si mesmo exímese de toda culpa porque «elas son unhas golfas e merecen o que lles está a facer».

Non hai imaxes explícitas das dúas violacións, malia que o silencio cómplice das vítimas fai a escena igualmente insoportable. Agradecemos, con todo, que o director e guionista non se deleite no morbo e demostre respecto polas protagonistas, xusto o que ninguén tivo con elas. As dúas mulleres abren a billa do lavabo no baño do hotel, mentres agardan a súa quenda para a violación, para non escoitar os lamentos da outra e/ou os xemidos da besta. Besta que alardea implicitamente da súa virilidade a través das violacións, consecutivas e sen descanso, das dúas mozas. Besta que, se mo permitides, saltando do filme á miña realidade máis próxima, lémbrame, inevitablemente, á figura do capador de porcos, cabalos ou carneiros, que tamén asía, na miña infancia, o temible maletín percorrendo as casas de labranza.

A sororidade e empatía feminista de Otilia é inmensa. Quen de nós se deixaría violar, insultar e maltratar para axudar a solucionar un problema a unha amiga?

Colócase tanto no lugar de Gabita que isto se traduce na discusión que mantén co seu mozo, ao que coloca, á sua vez, nun embarazo non desexado. A resposta do rapaz é absolutamente insatisfactoria: dille que casarían e fin do problema. Non se responsabiliza de estar mantendo relacións sexuais con Otilia sen precaución. Na casa da súa parella someten a Otilia a todo tipo de comentarios clasistas e machistas: non debe fumar diante dos sogros, que as rapazas deben estudar enfermería e os homes carreiras técnicas e cales deben ser as súas aspiracións laborais.

A película remata cun silencio cómplice e necesario, onde se comprometen mutuamente non volver falar do tema endexamais.

Pode semellar esaxerada ou anacrónica a historia que Cristian Mungiu nos conta, pero desgraciadamente é absolutamente actual. Continuamos a vivir nunha sociedade androcéntrica e falonarcisista, incluso nas sociedades contemporáneas máis «adiantadas», se entendemos adianto o económico. É o produto do arduo traballo realizado durante séculos polas interconectadas e interrelacionadas familia, igrexa, estado e escola.

Seguimos a voltas coa legalidade ou non do aborto, e aínda sendo legal, en que termos e condicións podemos ou non abortar. Non podemos escoller de facto como parir sen correr riscos médicos. Só previo pago se poden escoller partos naturais e con restricións marcadas pola comodidade dos médicos, sumando así, unha outra desigualdade e discriminación: a económica.

Para proseguir a xerar o cambio necesario só nos resta loitar contra as forzas históricas mencionadas máis arriba alén de con todas as mentalidades anquilosadas proveitosamente no status quo e mobilizarnos para formar parte activa da outra historia, da que estamos a escribir aos poucos. 

Título orixinal: 4 luni, 3 saptamini si 2 zile (4 meses, 3 semanas & 2 días)

Ano: 2007

Duración: 113 min.

País: Romanía

Director e guión: Cristian Mungiu

Fotografía: Oleg Mutu

Reparto: Ana Maria Marinca, Vlad Ivanod, Laura Vasiliu, Alexandru Potoceanu

Premios: Festival de Cannes: Palma de Ouro mellor película, premio FIPRESC; Nominada ao Globo de Ouro: Mellor película de fala non inglesa; 2 Premios do Cine Europeo: Mellor película e mellor director. 4 nominacións; Premios Cesar: Nominada a Mellor Película extranxeira; Premios Goya: Mellor película europea; Asociación de Críticos de Los Ángeles: Mellor película extranxeira e actor secundario; Nominada a Critics' Choice Awards: Mellor película de fala non inglesa; National Board of Review: Top 5 - Películas extranxeiras do ano; Asociación de Críticos de Chicago: Mellor Película extranxeira.