![]() |
Le prêtre marié (1961), de René Magritte. |
Por Ánxela Lema
Hai
uns meses publicaba neste mesmo espazo unha pequena reflexión sobre o filme La vie d’Adèle en que reflexionaba, ou
intentaba reflexionar, non tanto sobre o propio desenvolvemento do filme senón
sobre a recepción que tivo e sobre a etiqueta rápida e automática que tan
abertamente se lle atribuíu como unha historia de amor entre lesbianas. Ao fío
disto non puiden evitar fixarme tamén nunha historia que tanto deu que falar e
que tanto éxito mereceu entre a crítica deste país como foi O derradeiro libro de Emma Olsen de
Berta Dávila. Resultoume algo curioso o feito de que en ningún lado se falase
abertamente desta historia como unha historia de amor ou desamor entre as
protagonistas xa que, na miña opinión, é o fío que une e cruza toda a novela.
Os ir e vir de Emma xiran sempre arredor de Clarissa e, de facto, todos os
acontecementos que se nos achegan levan como punto final, precisamente, a
reacción de Clarissa que pecha a obra. No entanto, semella que falar disto leva
consigo desvelar boa parte da “intriga” da obra (unha historia de amor entre
lesbianas. Uiiii!).
Logo
de ler as varias entrevistas que lle realizaron á autora sorprendeume que en
ningún momento se mencionase a loita pola identidade sexual que presenta Emma,
é dicir, a loita, o conflito, entre quen é e o que sente que debe ser ou o que
lle fan crer, sentir, que debe ser. É con base nisto que a súa relación con
Clarissa está chea de altos e baixos, é por iso que Emma decide escapar de
Faith case nun intento de escapar de si mesma até o punto de que semella que a
súa filla só vai saber quen é cando ela morra e poida ler o libro que agora nós
temos entre as nosas mans. Precisamente é este para min o drama desta novela,
que unha filla se teña que enfrontar a saber quen era verdadeiramente a súa nai
cando xa morreu, que saiba que sempre gardou a historia entre ela e Clarissa, e
que certamente ocupou e marcou toda a súa vida, e que nunca se mostrou
abertamente como era.
No
entanto, nas diferentes reseñas e entrevistas, e non por iso menos importante,
fálase da morte, das fronteiras, da infancia... mais non se fala do conflito
interno que parece existir en Emma e do medo que parece
sentir a se expresar tal e como é. Todo isto, como digo, chamou a miña atención porque as persoas que están detrás da crítica son, antes de todo,
lector*s e resulta curioso que en ningún momento se destaque esta cuestión. Se
partimos do feito de que na literatura non todo está sempre dito xa que a
escritora vai procurar sempre un público activo e capaz de encher certos ocos
ou silencios que unha historia nos deixa (aí é onde reside un dos maiores
encantos da lectura, sentírmonos parte da historia e xogar co que se nos está a
contar), neste caso en concreto todo parece collido con pinzas para que sexamos
nós as que nos atrevamos a dicir que se trata dunha historia de amor entre
mulleres e que sexa só responsabilidade do público que así o queira
interpretar. Parece nosa a responsabilidade calar porque senón imos
estropearlle a sopresa á compañeira do lado.
Por
estes e outros motivos son varias as preguntas que me fago: gana algo a obra se
falamos dela como unha historia entre dúas mulleres? Como unha relación de
amor entre lesbianas ou como unha historia, certamente, en que se trata a
problemática de identidade das mulleres sexa en Dacota do Norte ou en Mugardos?
Normalizamos ou anormalizamos falando da literatura neste sentido? Realmente
está tan normalizada este tipo de literatura na literatura galega como para non
nomeala intentando asumila como normal, como non-marcada? O debate entre nomear
ou non-nomear porque queremos non-marcar e pensamos que así, certamente,
facemos que pase polo considerado como común, espontáneo, etc., ten unha outra
vertente. De non nomearmos algo significa, tamén, que o esteamos a silenciar, a
invisibilizar, a non darlle nome a unha literatura que, precisamente, pon en
escena suxeitos, conflitos, ideas, discursos de ningún xeito considerados como
normais significa desistir no traballo dun imaxinario que aínda fica por
construír e que tanto tempo foi silenciado e escurizado.
Alén
diso, tamén é certo que o sentimento de empatía que a persoa lectora, e agora
falo máis en concreto dun público lesbiano e homosexual mais non só, é algo que
debemos traballar posto que a heteronormatividade chegou ao punto de que mesmo
para unha persoa lesbiana sexa máis común verse reflexada nunha relación de
amor heterosexual do que nunha entre dúas mulleres. É, por tanto, preciso falar
disto aínda que non sexa nun sentido crítico e pausado mais si noemalo, darlle
voz, porque non todos os días nos encontramos, por desgraza, cunha novela con
esta visión, con mundo creado que resulta proxectar un espazo que tanto nos
esforzamos en invisibilizar no día a día. Como ben sabemos, unha das funcións
primordiais da literatura é axudarnos a entender a vida, a realidade, e, aínda
máis, axudarnos a imaxinar novos mundos, novas realidades e a desenvolvermos
unha conciencia crítica na loita dun cambio, dunha evolución.
Que
é o que nos leva, xa que logo, a falar da historia entre Emma e Adèle como unha
historia entre lesbianas e que non resulta tan claro entre Emma e Clarissa? A
maior presenza do sexo que podemos ver no filme e que non encontramos na
novela? Persoalmente non penso que para falar do amor nunha novela sexa preciso
que apareza de xeito máis ou menos directo xa que o amor en todas as súas
variantes está, dunha forma ou outra, presente en cada acción que realizamos.
Tomar unha ou outra decisión, actuar ou dicir as cousas tal e como as dicimos
vai ter sempre como base uns valores ou unhas crenzas baseadas no amor ou
cariño que sentimos cara unhas cousas ou persoas e que non sentimos cara
outras. O derradeiro libro de Emma Olsen
non é, senón, unha historia de amor entre mulleres e, repito, dá que pensar que
só con esta frase se poida chegar a desvelar o cerne de toda a novela.
Xa
por último, pregúntome se hoxe en día o papel da autora como suxeito social
chega a ter algo que ver na lectura ou recepción que da súa obra se realiza.
Concretizando un pouco máis esta idea direi que, quizais, non falamos tan
abertamente de obras de temática lesbiana ou homosexual cando non coñecemos tan
en profundidade as intencións da persoa que está detrás de cada palabra. É
dicir, de non sabermos as súas accións e actividades no seu cotián non sabemos
se realmente colocaron esta relación con intencionalidade política e social, ou
non, algo ao que a crítica, quizais, lle outorga unha importancia que non ten,
sobre todo, nun mundo que presumimos en asumir como ficcional, o literario.
Máis aínda, a cuestión da intención deste tipo de obras que expoñen unha
sexualidade que sae do considerado socialmente como común gana aínda máis relavancia cando quen escribe é unha
muller. Un outro campo máis, se o pensamos, en que as mulleres nos temos que
xustificar e dar explicacións. É o noso obxectivo, por tanto, estar en estado
de alerta e plena concentración ante as nosas futuras lecturas.
Berta Dávila: O derradeiro libro de Emma Olsen. Galaxia, 2014.
Comentarios
Publicar un comentario