Un lugar, todos os lugares

María Reimóndez

Por María Reimóndez

Hai libros que por algunha razón pasan desapercibidos e quedan nas marxes dun sistema literario que debería acollelos coa ledicia da biodiversidade enriquecedora. Sen dúbida, a atención recibida por Aquel lugar de Antía Nara, dista moito de ser a merecida. Este libro, publicado no ano 2007 e xa descatalogado, constitúe un elemento literario único que debería ser reeditado como unha alfaia das máis significativas dos últimos tempos. Rara vez unha novela é quen de crear un xogo de espellos de tal desacougo e profundidade política, utilizando con mestría recursos literarios que, mediante un discurso por veces aparentemente antropolóxico, conseguen descolocarnos e desacougarnos da forma máis significativa que pode facelo unha obra literaria.

Aquel lugar parte do desacougo da interpelación en segunda persoa do singular, nunha narración que sabemos que non se dirixe a nós e ao tempo si. Dende este punto de vista, a obra fálanos dende o principio, obríganos a buscar un lugar diferente de lectura. Isto permanece na cerna da trama que se nos presenta, a dunha muller (ese ti ao que se fala e que por veces fala de si) nacida nun lugar facilmente recoñecible como unha aldea perdida do interior de Galicia, que busca a súa outra e igual no aparentemente afastado Paquistán. A obra desmonta dende a primeira páxina as expectativas exotizantes da narración da outra, ao poñernos cara a cara cun discurso antropolóxico que se utiliza para narrar o que evidentemente é o noso contexto, e non o alleo. Así, a aldea galega, facilmente recoñecible na súa estrutura e trazos, denomínase como Al-Luaira, na que existe un zamindar, a xente que retorna da capital as fins de semana e unha violencia implícita cara ás mulleres que permanece invisible no cotián, pero que axiña se torna evidente cando se deita sobre ela unha mirada aparentemente externa.

A protagonista sen nome formula a súa orixe dende esa óptica que con tanta frecuencia se aplica ás outras, presentadas unha e outra vez como bárbaras e alleas para facelas nosas, cerna e interior. E tamén é esa orixe o que constitúe o lugar do encontro, porque a protagonista é quen de coñecer e recoñecerse en Paquistán grazas a esa percepción aguda do lugar de onde provén. É esta posición como procedente dun entorno rural pechado o que fai que poida analizar o karo kari, os chamados "asasinatos de honra", dende unha posición totalmente afastada do discurso exotizante da diversidade cultural ou da superioridade occidental, vinculándoo coa propia experiencia. É isto tamén o que propicia a súa relación de amizade con Talat, a súa outra e a súa igual, a quen coñece en Londres. Esa amizade é capaz de superar os prexuízos aprendidos polas dúas bandas e recoñecerse como se dun espello se tratase, na relación máis importante de toda a novela, a que dará a clave do inicio e do final fondamente perturbador.

Talat e a protagonista coñecense na capital británica despois de que esta última xa fose realizar un estudo ao país da primeira e puidese comprobar as incoherencias e contradicións da súa propia posición, que vai desenvolvendo ata un reencontro co lugar do que procede. Esa posición descríbea a narradora cando comenta: "Pensabas no anómalo de ires a Paquistán para investigar determinados crimes rurais en que as vítimas eran fundamentalmente mulleres. Despois de todo, a realidade de al-Luaira non era moi diferente, con outros nomes, iso si" (p.87). Malia a visita e o traballo "de campo", a narradora recoñece que é só grazas a Talat que pode comprender e comprenderse doutra maneira, pois ela tamén sae das expectativas adquiridas. Non é unha moza de clase alta paquistaní, ou de familia afecta ao réxime, que pode ir estudar a Londres. Ela, tamén, procede dun rural tan próximo a al-Luaira que fai que rachen todas as fronteiras. Mais ese espello amosa aínda así as diferentes posicións, e os méritos tamén diferentes:

"Naquela viaxe descubriras que Talat era unha muller moito máis forte ca ti, e iso, sen chegar a amolarte, volvíate nunha especie de covarde. ‘Talat, en al-Luaira, as cousas nunca cambian, eu xamais podería vivir alí, a menos que me convertese nun ser carente de desexos, nun xoguete infantil ou nunha sombra’, dixéraslle. ‘E por que non o intentas?’ dixo animándote". (p.174).

Aquel lugar preséntase como todos os lugares, porque todos agochan a violencia contra as mulleres, mais tamén coma un lugar concreto, un lugar específico que non é tan diferente en Galicia e en Paquistán. A novela narra sobre todo unha posición á que se chega co coñecemento e coa dor, co percorrido reflexivo por nós e polas outras: "O mundo de Talat era tan contraditorio como o teu propio, mais era recoñecible para ti. Identificado en cada momento, en cada lugar. Sempre contraditorio. Observábalo desde dentro, nun exercicio amargo de memoria. Un exercicio que te devolvía a ti". (p.166)

Na súa prosa densa, ominosa e cargada, Antía Nara ofrécenos un lugar ético para a escrita e a lectura. Na nosa man está non deixalo pasar de largo.

Antía Nara: Aquel lugar. Edicións Xerais, 2007.