 |
| Foto: María Reimóndez |
Por María Reimóndez
Unha das estratexias máis interesantes de
neutralización da escrita das mulleres tende a ser a presentación que
editorialmente se fai dos seus libros. As contracapas, as fotos, as biografías
todas contribúen a presentar unha imaxe e non outra, a inclinar unha lectura e
non outra. Pode semellar que estas ferramentas son pequenos artefactos sen
importancia, adornos «do principal», mais no fondo, como teñen demostrado de
forma pertinaz as investigadoras como a Dra. Martín Lucas para o caso de
autoras racializadas en lingua inglesa, este tipo de cuestións pode amosar da
forma máis clara as expectativas (a miúdo patriarcais e racistas) que se teñen
ao redor do texto. Se cadra por iso é tan importante, e no caso de Galicia unha
vantaxe que podemos usar ao noso favor, ser donas tamén da maneira en que os
nosos libros se presentan ao público, e non só do que vai entre capa e capa.
Esta longa introdución vén á maneira en que se
nos presenta a novela de Anna Gavalda Xuntos
e máis nada, que foi Premio de Novela Europea no ano 2005. O volume
preséntasenos como a histora de «catro vidas perdidas», «catro sobreviventes» e
ponse sobre todo énfase no feito de que Gavalda escribe «dende a experiencia da
fraxilidade do ser humano». Unha vez lida a novela, esta descrición quedou
prendida en min cun punto de desconcerto. Efectivamente, Xuntos e máis nada narra a historia de catro persoas que se
enfrontan a diversas dificultades para atopar un espazo no que ser aceptadas,
sobre todo por elas mesmas. De aí que iso signifique que sexan «vidas perdidas»
creo que dista un treito bastante longo. Se cadra unha ten esa sensación só se
observa as personaxes desta novela dende a suposta «normalidade» dunha
sociedade na que se supón que a xente, incluída a ficcional, vive en marcos
predeterminados en canto a traballo, relacións familiares ou espazos. Mais se
unha non parte da base de que existe tal «normalidade», as lecturas de Xuntos e máis nada viran bastante
diferentes.
De feito, as súas catro personaxes principais
habitan un mundo que é o mundo «normal» para multitude de persoas. Aquel dos
que se vén atrapados en traballos interminables para poderse manter malamente
(o caso de Franck, que traballa de cociñeiro pola noite en diferentes
restaurantes), aquel no que as mulleres non son quen de encaixar nos patróns
feitos para os artistas masculinos (o caso de Camille, que renuncia á súa
lucrativa pintura para vivir limpando oficinas) ou os de que se negan a aceptar
a superioridade da súa clase social (o caso de Philibert, que non pode exercer
ningún traballo porque pertence a unha familia aristocrática que fanou as súas
habilidades sociais e lle recrimina botar tempo coa plebe). E logo está
Paulette, a avoa de Franck, que simplemente... é unha vella cada día máis
dependente. Non sei moi ben se a iso se lle pode chamar «supervivencia», como
di a contracapa do libro, ou máis ben, puramente, «vivencia».
Para alén deste marco que ao meu ver crea
unhas expectativas que non son, a novela repite o truco ao presentar unha
convivencia atípica que racha cos espazos marcados pola clase e polas
expectativas de familia. Así, estes catro personaxes acaban vivindo na casa de
Philibert e establecendo relacións que aparentemente nada teñen que ver coas
esperadas socialmente. Franck alimenta a Camille, Camille coida a Paulette
nunha entrañable relación mediante a cal as dúas se coñecen e recoñecen e na
que se amosa o coidado entre as mulleres como un espazo conflitivo mais vizoso;
Philibert encontra no seu piso «okupado» e no teatro un lugar no que é por fin
valorado.
Mais, ao igual que o piso de Philibert está
dende o principio en perigo de venda por unha disputa de herdanza, dende o
principio tamén a novela quere e non pode crear esas estruturas alternativas
porque deixa sen tocar o piar sobre o cal se alicerzan: o xénero. Ese mundo
onde as persoas poden saír do rego e establecer comunidades humanas que non
pasen polo par-parella ou as relacións de consanguinidade axiña amosa visos de
ruptura. Primeiro pola relación de atracción entre Camille e Franck que se
presenta dende o principio previsible e inevitable: son dous polos opostos,
polo tanto deben atraerse. A súa oposición baséase non só na clase social senón
tamén nas expectativas claras de xénero nas que encaixan sen ningún problema:
ela é unha artista e el un «bruto», el é quen a coida e a volve traer ao rego
das relacións heterosexuais monógamas, non sen pasar por típicas arroutadas
masculinas de poñerlle os cornos ou de cagarse nela por non facerlle o caso que
el merece. En segundo lugar, se ben é unha relación fermosa e entrañable, non
deixa de ser Camille quen coida de Paulette, malia ser avoa de Franck, e por
moito que a moza llo recrimine, ao final segue aceptando o seu papel como unha
especie de liberación que lle permite volver á pintura. É un camiño fermoso
pero sería moito máis interesante se por unha vez fose un home quen o collese,
volver poñer a unha muller nesta posición resulta, ademais do resto de
implicacións, aburrido. Por que non é Franck quen lle limpa o cu á avoa? Por
que non é el quen deixa o seu traballo para coidala? A resposta a estas
preguntas faise evidente.
Ata Philibert acaba casando cunha moza que o
saca do seu ostracismo mediante a súa excentricidade. É así que estes
personaxes, sobre todo Camille e Franck, que partían dun rexeitamento claro á
familia «tradicional», acaban metidos... nunha familia tradicional. Ao final,
as estruturas volven ao que é agardable, como se a novela marcase só un
intermedio accidental no que se supón que debe ser a vida das persoas felices.
A lectura desta novela, gabada e mesmo levada
ao cinema, abre unha porta incómoda á posta en dúbida deses esbozos de
alternativas que acaban sendo a mesma estrutura da cuestionable normalidade da
que parecían fuxir inicialmente. Hai un reconforto aprendido culturalmente nos
finais nos que, como dicía meu avó «o chico
remata coa chica», e que eran para el
o primeiro requisito para ver unha película. Chama poderosamente a atención
como este tipo de finais felices reconfortan o discurso dominante das relacións
heterosexuais nas que eles rescatan, elas son marabillosas pero deficientes, elas
se sacrifican e eles acaban poñendo un restaurante. E os paxariños da orde
mundial cantan felices. Chama a atención cando obras de corte feminista, ou as
mesmas ficcións pero protagonizadas por lesbianas con final feliz son
criticadas por «inverosímiles» grazas á aprendizaxe ben engastada en textos
coma este, de que a única posibilidade para o final feliz é cando o mozo remata
coa moza e o libro pon fin. Estas son as historias que engaiolan, que seducen
polo pracer, que sen dúbida provoca a lectura deste libro áxil, divertido e
cómodo. Mais se cadra hai veces nos que certas comodidades son só a máscara de
todas as incomodidades coas que a sociedade nos encorseta cada día.
Anna Gavalda. Xuntos e máis nada. Premio de Novela Europea no ano 2005.
Comentarios
Publicar un comentario