Tirar do fío correcto. Unha relectura feminista de Miss Marple

Foto: María Reimóndez

Por María Reimóndez

Resulta sumamente interesante comprobar que en tempos de boom indubidable da chamada literatura de misterio, ou, “negra” rara vez escoitamos mencionar xa o nome de Agatha Christie. Como lectora case enfermiza que fun das súas obras durante gran parte da miña preadolescencia non deixa de encherme de sospeita esta ausencia nos repertorios de “referencias” de certos autores contemporáneos do xénero. Semella que mentres os señores perviven ata nas adaptacións e reversións cinematográficas e televisivas de Conan Doyle, Agatha Christie está pasada de moda. De verdade?

Como entendo que ser feminista é vivir nun estado de desconfianza do que se nos vende como verdade a primeira vista (ao máis puro estilo Christie, por outra banda), decidín regresar a esta autora para centrarme con especial interese nunha das súas protagonistas recorrentes, Miss Marple. Non vou negar que a priori a súa afección á calceta e a descrición recorrente dela como “solteirona” xa espertaron en min unha certa simpatía, pero o certo é que volvendo ás novelas que protagoniza esta simpatía medrou en interese cada vez máis desmedido. Non foi complicado comprobar ata que punto Agatha Christie utilizou este personaxe para a subversión máis radical das expectativas de xénero, algo no que me centrarei a seguir.

Unha análise breve do conxunto de novelas protagonizadas por Miss Marple pon de manifesto que é precisamente o xogo coas expectativas de xénero o que constrúe a trama. A autora utiliza a Marple para entrar de cheo nos prexuízos de homes e mulleres, na construción das identidades de xénero e clase, cun buril que amosa que precisamente son moitas veces estas percepcións as que impiden ver o evidente... e en definitiva resolver os casos. As novelas de Miss Marple están cheas do que na xerga británica da novela de misterio se denominan «red herrings», pistas falsas baseadas no que os personaxes expresan como expectativas de xénero. Nunha das súas novelas, por exemplo, da cal non darei nome para non desentrañar as tramas, diversos personaxes manifestan repetidas veces que «o asasino ten que ser un home», simplemente porque a vítima era unha moza e morrera estrangulada. Só Miss Marple é capaz de entrever pola nebulosa das aparencias e caer na conta de que só unha muller pode prestar atención a algo tan nimio como que a vítima roía as unllas ou ao tipo de roupa que levaba.

Por se isto non fose pouco, a voz narradora pon adoito o reberete criticando afirmacións como o afán de lercheo das mulleres ou a suposta superioridade dos homes en certas cuestións ou tarefas.

Ler as novelas de Miss Marple dende unha perspectiva feminista implica presenciar un baile onde a convención loita contra a irreverencia, onde os ricos respectables están moi lonxe de selo, onde as mulleres de suposta mala reputación son contextualizadas como subversivas nunha luz positiva, as criadas saen das súas vidas do “abaixo” para amosar a descomposición das clases sociais e onde ao final o caso o resolve unha señora maior e aparentemente ociosa. Porque Miss Marple é o elemento central dese xogo de expectativas, que queda perfectamente resumido nun diálogo de «A Body in the Library», no que un dos policías se refire despectivamente ás súas capacidades como «intuición feminina» e outro refire autodefinición da propia Marple: «coñecemento especializado». É precisamente nesa conceptualización do coñecemento onde se dá se cadra a maior subversión porque Miss Marple tira os seus recursos dun coñecemento situado socialmente, adquirido polas vías refugadas polo sistema patriarcal e cociñado en sesións de intensa reflexión calcetadora.

Miss Marple resulta adoito un encordio para os “expertos” policías, todos homes, que a miran por enriba do ombreiro, simplemente porque ten máis coñecemento ca eles, unha posición que Marple subverte seguido para a súa propia vantaxe.

Se cadra o que lle pasa a Christie é exactamente o mesmo que lle acontece á Miss Marple, reducida a súa capacidade literaria á ollada por enriba do ombreiro daqueles que, no fondo, carecen da súa capacidade incisiva para crear espazos perturbadores que van alén dos patróns de xénero existentes máis manidos, con anódinos detectives aos que lles caen as mulleres aos pés, e cun recorrente reforzo dos discursos patriarcais. Como faría Miss Marple, mentres eles se entreteñen nas súas cousas, nosoutras seguimos calcetando e reflexionando no proceso para que saian á luz as verdadeiras coñecedoras, aquelas que saben perfectamente desfacer o labor patriarcal tirando do fío correcto.