 |
| Foto: María Reimóndez |
Por María Reimóndez
Aínda que a primeira vista puidese parecer o
contrario, o medo e o terror son sentimentos e estados humanos que están ben
lonxe de verse libres das percepcións de xénero. Malia a necesidade
aparentemente primaria de experimentar, exorcizar ou ridiculizar o medo nos
mundos ficcionais, é precisamente na súa expresión onde por veces se marca da
forma máis complexa a construción social do que se agarda das boas mulleres e
homes patriarcais. Na película de terror son sempre os berros agudos dunha moza
os que se supón que nos teñen que poñer o medo no corpo. Somos nosoutras as que
debemos estar no lado do berro e moi rara vez, na forma de monstras avogadas a
unha morte segura, no lado que espanta. Nun caso e noutro polo xeral hai unha
visión masculina detrás da cámara.
Será por iso que este xénero tanto no cinema
como na literatura vive un esplendor de revisión feminista no que as outras
toman o espazo central e deixan de ser o abxecto para seren, simplemente,
protagonistas. O xénero da literatura de medo convértese así nunha ferramenta
política para explorar os espazos e personaxes que alteran a orde social
(patriarcal), tal e como teoriza Julia Kristeva nas súas reflexións sobre o
abxecto. Nun momento no que os zombis invaden pantallas coas súas retóricas
masculinas ou os vampiros fan soñar a adolescentes co amor romántico máis
retroactivo, as voces das autoras feministas e nomeadamente as do ámbito
poscolonial e lesbiano, establecen discursos de forte crítica na que a zombi ou
a vampira adoitan traer a experiencia da escravitude, da homofobia e da
discriminación ao eido da literatura de aparente “entretemento”.
Mais non é preciso sequera entrar no espazo
transhumano do terror para que os berros das mozas sexan substituídos polo
estómago encollido. É precisamente no aquén, no canto de no alén onde agroma un
terror moito máis fondo pero igualmente necesitado de revisión. É precisamente
no espazo da aparente normalidade onde o horror cobra dimensións incomparables.
E é precisamente nese espazo onde na nosa narrativa contamos cunha auténtica
mestra do desacougo en estado puro: Uxía Casal.
A narrativa de Casal é iso, o desacougo da
“normalidade”, das Vidas Exemplares que arrepían. Ben lonxe dos ultramundos,
os relatos de Casal deixan un pouso escuro que todo o cambia, non en van debo
confesar que dende que lin un dos relatos de Saturno tamén é deus non
podo observar as gaivotas sen un certo arreguizo. Aquilo dos paxaros de
Hitchcock queda sumido nunha brincadeira de rapaciños a carón do terror avícola
que inspira Casal.
Na súa última colección de relatos ata o
momento, Vidas Exemplares, as e os protagonistas son persoas
aparentemente anódinas, dende monxas a solteironas, amantes de animais
domésticos “peculiares”, as persoas que toman o café no bar ou que fican na
casa facendo labores. Nesa normalidade do cotián é onde o terror e a violencia
amosan a súa cara máis sinistra. É aí onde temos que mirar por enriba do
ombreiro e tamén cara á escuridade do noso interior. Non cómpre ningún feito
traumático para desencadear as accións sinistras de cada unha das historias,
non hai a retórica manida e aburrida das producións estadounidenses do asasino
en serie marcado por algún tipo de trastorno ou evento iniciático. Máis ben é a
normalidade o trastorno e o inicio de todas e cada unha das violencias.
É por iso que dende un punto de vista do
xénero, as protagonistas femininas dos relatos de Casal, no canto de contribuír
á lista de mulleres mortas sen nomes e apelidos, engrosan esoutra lista moito
máis breve pero tamén moito máis gorentosa das mulleres que exercen a violencia
coa maior das normalidades e sen o menor remorso, coa mesma facilidade coa que
calquera avoa corta o pescozo dun pito para botalo na pota. Nesta
representación, o potencial subversivo da narrativa de Casal non coñece
límites. Porque a aterradora normalidade da violencia exercida nos fogares, nos
conventos e na rúa por mulleres como mínimo despreocupadas cúspelle na cara ao
escándalo que provocan as mulleres violentas para o patriarcado. Como o anatema
da visión patriarcal por excelencia da muller como mai e coidadora, as mulleres
violentas resultan imposibles de dixerir. Así, na vida real cómpre sempre
algunha explicación ou ben nobre (como protectora) ou relativa a algún
trastorno mental ou trauma (como por exemplo no caso da soldada England nas
torturas de Abu Ghraib). O patriarcado non considera que as mulleres sexan
capaces de exercer a violencia a menos que estean sometidas a estas condicións
extremas e de aí que a representación de mulleres violentas na literatura e no
cinema resulte aínda un tema de vizosa crítica feminista. Porque sobre todo en
narrativa como a de Casal, fronte a aquelas imaxes que só reproducen a lóxica
violenta do patriarcado pero vestida do corpo sexualizado de Lara Croft,
representar mulleres violentas pon de manifesto como é a suposta normalidade a
que é violenta en extremo cara ás mulleres.
E que ninguén panique aínda, seguramente a
narrativa de Casal non nos fará violentas pero no arreguizo que queda tras o
punto final deixará o desacougo necesario para reformular se esta aparente
normalidade na que vivimos ten algo de normal ou de todo o contrario.
Comentarios
Publicar un comentario