O amor, a maior revolución

Nicolás Lope de Barrios

Por María Reimóndez

É tan probable coma decepcionante que unha figura fundamental para os feminismos como a de Alexandra Kollontai quedase, xa nesta altura, tremendamente escurecida. A distancia que durante demasiado tempo marcou o “Pano de aceiro” fai que, mesmo pertencendo ao mesmo continente, a contribucións das feministas da antiga Unión Soviética quedasen toldadas para nós por un certo limo do anecdótico ou puramente desfasado. Nada diso hai na Kollontai teórica, moito menos aínda na Kollontai narradora.

Seguramente sexa esta unha das facetas menos coñecidas da pensadora pero a súa narrativa, da que hoxe destacarei o volume O amor das abellas obreiras, ao cal puiden acceder en tradución ao inglés de Cathy Porter, supón unha lúcida achega á participación política das mulleres dende o punto se cadra menos explorado: o do amor e os sentimentos. Nas tres narracións que compoñen este volume somos testemuña dos diversos puntos de articulación nos que se desenvolve o conflito entre o amor, o sexo, as relacións humanas e a participación política para as mulleres. A riqueza que grazas a estes textos adquirimos sobre a situación sociopolítica na que foron escritos non lles resta un milímetro de actualidade.

As protagonistas de Kollontai buscan saídas ao conflito patriarcal de poder ter unha vida activa no espazo público tentando xestionar a un tempo os patróns de relacións íntimas limitantes. Así, a protagonista de “Vasilisa Malygina” debátese entre o seu activismo voraz para poñer en marcha unha casa comunal e por defender os dereitos das obreiras e o seu amor por un home que pretende confinala a un espazo doméstico limitado. O seu conflito, porén, é moito máis complexo aínda ca isto, dado que Vyasa (Vasilisa) ten que convivir coa infidelidade do seu home e sobre todo coa súa incapacidade para, malia a súa intelixencia e activismo, tomar control sobre as súas emocións que racionalmente lle resultan totalmente incomprensibles durante a maior parte da trama. En “Tres xeracións” as posturas de avoa, mai e filla con respecto aos sentimentos e ao sexo móvense entre distintas contradicións pero dende a mesma base común: a liberdade individual debe ter prioridade por enriba das convencións sociais. As tres posturas semellan camiñar nunha especie de liña temporal dende a avoa que deixa o seu primeiro home por outro ao que ama, pasando pola filla que mantén unha relación amorosa aberta con dous homes, negándose a elixir a ningún, ata a da neta que defende a liberdade sexual sen vínculos amorosos. O último relato, “Irmás”, abre o desacougo das dificultades dunha vida independente para as mulleres lonxe das relacións cos homes.

E se cadra é neste último relato onde podemos retomar o fío condutor que percorre estas historias de forma clara: a solidariedade entre as propias mulleres como solución. É así como Vyasa supera a rivalidade coa amante do seu home, ou como Olga Sergeevna busca solución ao conflito coa súa filla ou como a protagonista de “Irmás” entende a situación da prostituta que o seu home trae á casa e se decide a abandonalo. Só cando son quen de poñerse no lugar da outra, o conflito dá lugar a unha nova situación para elas. É a súa posición de mulleres, diversas na escala social, nas súas relacións e percepcións, pero ao tempo suxeitas a uns patrón de discriminación comúns, a que lles permite entenderse e tamén buscar solucións. Ademais, todas as protagonistas de Kollontai buscan autoanalizarse, algo que non adoita ser unha reflexión compartida polos homes que as acompañan, atados a estruturas obsoletas.

Sen dúbidas, estas narracións están fondamente vinculadas aos presupostos políticos de Kollontai, sempre crítica coas imposturas patriarcais dunha suposta revolución, onde, como adoita ser habitual, eles estaban moi cómodos deixando certas estruturas sen revolucionar. Mais son tamén retratos vivos de fondura psicolóxica e lectura fascinante onde as dúbidas, as emocións, os contextos e texturas cobran vida propia para transmitirnos a pobreza, os conflitos de clase, a guerra civil e sobre todo as contradicións que invaden calquera revolución que non teña unha base feminista. Os conflitos das protagonistas de Kollontai seguen sendo, desgrazadamente, de fonda actualidade. Nela ábrense os xermolos das relacións abertas, do poliamor, das diferentes posicións de homes e mulleres no privado e tamén da hipocrisía de quen pretende cambiar o público deixando o privado intacto. Pois como a súa obra revela, é no privado e sobre todo no concepto do amor onde aínda queda por facer a maior revolución, empezando cada unha por si mesma e todas coas demais.