Titiritesa

Eli Ríos

Por Eli Ríos

Neste conto nárranse as aventuras da princesa Titiritesa cando escapa do castelo e coñece a Wendolina. Namoran e acaban casando. As ilustracións, orixinalidade e expresións divertidas converten este libro nunha lectura fácil para idades de entre tres e sete anos.

Esta tentativa de construir modelos de identificación non só heterosexuais, presentando o lesbianismo como un elemento normalizado, amplia o abano identitario (e cómpre telos) pero o feito de facelo dentro dunha estrutura andocéntrica provoca un claro desaxuste entre contido e forma.

Esta obra recolle os mitos, costumes, símbolos, etc, da literatura tradicional. Isto conleva unha aceptación na parte da recepción porque son fórmulas xa coñecidas como a monarquía ou a simboloxía numérica, entre outras.

O narrador é un elemento fundamental no xénero do conto xa que é quen vai debullando a historia. Neste caso, o narrador masculino presenta un mundo ou un contexto dunha sociedade patriarcal, monárquica, androcéntrica na que a muller é invisibilizada até extremos como a figura da nai de Wendolina.

As protagonistas non teñen características afastadas dos tópicos transmitidos durante séculos. Cando se refiren á lúa fano como "parece unha tortilla" (pax. 21), propoñen solucións a conflictos usando recursos alimenticios (para vencer ao monstro propónlle que se faga vexetariano) e carecen de calquera habilidade que non sexan as de ser superficiais ("O que máis lle gustaba á princesa/ era papar terróns de azucre/ e enlamarse nas pozas", pax.1), raposeiras (só lle dá un nome ao burro se vai con ela!) e con sensibilidade só para os olores (Titiritesa gosta de Wendolina porque: "Que ben cheiras!", pax. 18) e continúan sendo son os homes os que inventan o TRUKULUTRÚ ou dan o visto bo para o casamento ("Para celebrar os novos lazos familiares/ Godofredo e Tartufo/ saíron de paseo...", pax. 38).

O papel do narrador, nestas circunstancias, afonda aínda mais no desfasamento entre o que se pretende transmitir, as formas utilizadas e a linguaxe coa que se expresa.

Na páxina 13 "Titiritesa e Bufaldino decidiron rescatar a Wendolina". Nótese que a única "refén" é a princesa. A pesar disto, a Titiritesa díxolle: "Se deixas de papar nenos/ e nos devolves a Wendolina..." O uso deste presunto xenérico masculino, co seu correspondente salto semántico,  neste caso, estalle restando visibilidade á protagonista do conto inseríndoa nun colectivo sexista.

" Do Soño de Trampitán/foron ao Soño Azul,/que estaba dentro dun baúl.// Mirando unha para a outra/ volveron sentir aquel airiño trangalleiro.// Entón déronse un bico doce como o mel.../e logo outro e outro.../tantos, que xa non cambiaron de soño." (pax.27)

Este dez a dous no xénero, non é anecdótico senón que se repite ao longo da obra. Resulta rechamante a conta de formas de xénero masculinas nunha das páxinas centrais da trama onde as protagonistas levan, desenvolven toda a acción e están soas na escena. Aínda así, todo o que as rodea é masculino. Os países (Trasantonte. Pasadomañá, Soño de Trampitán, Soño Azul), a predominancia en número de personaxes masculinas ( 6 homes e 3 mulleres), os elementos da natureza, etc As protagonistas están sendo colocadas nun escenario con humanos/seres masculinos co que se consegue que a situación ao final acabe parecendo anormal.

Se extrapolamos esta análise lexicométrica ao conxunto, observamos que de 295 palabras que hai na Titiritesa con flexión de xénero, o 65,76% son masculinas mentres que o 34,23 % son femininas. E non se trata só de xenéricos senón de formas cheas de contido como rei, cabalo, xastre, burro, inventor, etc Esta estrutura repítese en todas as páxinas chegando, incluso, a proporcións de 14 masculinos e 4 femininos (páx. 33) cando as protagonistas expresan o seu namoro e comezan a preparar a voda. Sen embargo, temos unha excepción: a páxina 36( unha de corenta).

"Cando viu a Titiritesa/casando con outra princesa,/ a Mandolina deulle un tantarantán/e caeu escarranchada./ A raíña ergueuse de contado,/pero deulle un tintirintín e enfociñou./ E así sete veces,/ até que lle botaron un caldeiro de auga fría/ para reanimala,/ Daquela,/ Titiritesa achegouse a súa nai e berrou:/ -TRUKULUTRÚ!"

Mandolina é a "malvada"(como toda nai ou madrastra de conto), perdón, a nai da Titiritesa:  egoísta( non pensa na felicidade da filla), intransixente( ela non acepta a voda mentres que o rei Godofredo reacciona "algo desconcertado pero feliz"- pax. 33), histérica e "parecía unha galiña empolicada" (pax.38). De tres personaxes femininas, esta resulta totalmente irrisoria e, xusto cando entra na acción e predominan os sustantivos femininos é para destacar as súas características de "muller" (recollidas da tradición sexista) dunha forma totalmente despectiva e androcéntrica. As outras dúas personaxes femininas xa comentamos que se caracterizan por ser superficiais e soñadoras.

Temos, polo tanto, un conto que presenta un modelo de identificación non heterosexual dentro dun contexto androcéntrico propio do conto tradicional no que os valores continúan sendo os patriarcais. Este desaxuste provoca unha situación que, ao final, resulta excepcional e, en consecuencia, non transferible á experiencia social.