![]() |
María Reimóndez |
Por María Reimóndez
Resulta sumamente
complexo, ao posicionarse ante unha obra de ensaio dende un punto de vista
crítico, marcar a liña que divide a crítica da obra da crítica dos argumentos
que defende. Mais se cadra é precisamente nese punto de hibridación onde o
traballo de análise reflexiva teña máis que dicir. Este é polo menos o enfoque
que me suscita a lectura de Decrescimento, Crise, Capitalismo de Carlos Taibo.
Non podo evitar sentir unha conexión de lóxica e práctica pura coa idea básica
do decrecemento: desvincular as nosas vidas do consumo sen fin, a reflexión
sobre os efectos ambientais e humanos da produción, centrar a vida non só no
traballo remunerado e establecer novas bases para unha nova sociedade. A
cuestión, ademais, é imperativa e está fundamentada con datos que nos indican
que o camiño escollido remata unicamente na destrución e que cómpre virar
rumbo. Ata aí, acordo pleno.
Mais se o
decrecemento pretende, como se afirma nalgún momento do libro, ser tamén unha
teoría, e sobre todo se pretende que os seus argumentos teñan algún tipo de
validez, entón a revisión é non só necesaria senón urxente. Porque a eiva
principal do decrecemento, a diferenza do que semella entender Taibo, non se
atopa nas críticas melifluas e insulsas dunha suposta esquerda coa que el
dialoga e polo tanto recoñece como interlocutora, senón nos lugares aos que nin
se lles dá a categoría de coñecemento nesta obra. E esta cuestión, ao meu ver,
xa invalida calquera reflexión que se nos presente.
Ao que me refiro
con isto é algo aplicable a toda a teoría desenvolvida pola “esquerda” (e
engadirei xa nesta altura “patriarcal”): escribir teorías supostamente de
validez universal ignorando por unha banda a experiencia das mulleres, o corpus
inmenso de teoría feminista, que é o noso coñecemento colectivo, radical e
filosófico, e pola outra a vida fóra do imperio. Este libro, ao igual que
innumerables iniciativas desta índole, pensan que con engadir un “mulleres”,
“anti-patriarcal” ou “feminista” xa teñen o cupo cuberto, cando no fondo
repiten esquemas de pensamento fondamente patriarcais e neste caso tamén
coloniais.
As probas do que
digo son numerosas. Malia as por veces excesivas citas do libro, chama a
atención que só aparezan tres mulleres en posicións anecdóticas (e ningunha na
bibliografía). Chama a atención tamén que malia todas as citas emocionais de
Gandhi e outros homes con nomes e apelidos a única que aparece sen referencia,
“socialismo ou barbarie”, sexa dunha muller, Rosa Luxemburgo. Igualmente
rebaixar a Vandana Shiva a unha “impulsora de movementos populares” está nesta
categoría de poñer aos homes nun nivel e ás mulleres noutro.
Mais a enfoque
patriarcal e eurocéntrico desta teoría tal e como se nos presenta nesta obra
transcende unha relevante crítica de cotas e vai máis á cerna. Unha mera lectura do traballo das economistas
feministas, as ecofeministas, as feministas ecoloxistas e as feministas
marxistas e poscoloniais, por citar marcos amplos de referencia, faría
reconsiderar de forma radical moitas das afirmacións que se fan para xustificar
o decrecemento. Cumpriría comezar co feito de recoñecer que as críticas máis
importantes aos conceptos de crecemento, desenvolvemento e progreso non nacen
en Francia da man do señor Serge Latouche, senón das mulleres dos países en
vías de desenvolvemento, receptoras deste marco en formas exacerbadas de
explotación e que levan teorizando e desenvolvendo alternativas moito antes de
que ninguén lle puxese o de- a crecemento.
Igualmente, a
visión do traballo remunerado e non remunerado de homes e mulleres resulta
totalmente diferente visto dende as teorías feministas. O libro defende a
redución do tempo de traballo remunerado para sermos máis felices. Unha
pregúntase onde iría ese suposto máis tempo que se defende que teriamos se traballásemos
menos polo económico no caso de homes e de mulleres. Deixar o traballo non
remunerado fóra da ecuación (simplemente como un anexo non explorado) e os
papeis de xénero asignados resulta de especial preocupación. Asumir que as
tarefas do fogar, o coidado de persoas maiores ou da infancia son actividades
que contribúen á felicidade na vida e non traballo coma o outro só que sen
remunerar, resulta perturbador. Dende unha óptica feminista sabemos que o
coidado é un traballo, e ademais un traballo que sostén a lóxica capitalista
porque sen el non pode existir a esfera do traballo remunerado, do público e do
tradicionalmente masculino. Tamén sabemos que o traballo remunerado non é só
unha mera “actividade produtiva” senón que para as mulleres foi un lugar de
exercicio dos seus dereitos (ao coñecemento, á actividade física, á
visibilidade no espazo público, á intervención no social) que dista moito da
percepción masculina do traballo como escravitude ou como único obxectivo
-económico e de recoñecemento- na vida. Non é este o lugar para tirar destes
fíos ata a fin, pero si polo menos poñelos sobre a mesa. Sería interesante ver
como pretende o decrecemento reducir o traballo non remunerado, que non mede a
economía pero si os lombos, a saúde e os tempos das mulleres. Sería interesante
tamén explorar a disolución das fronteiras entre os dous traballos e os dous
xéneros, cuestións que están de pleno debate dentro dos feminismos.
Para rematar, se
observamos este libro dende unha óptica do feminismo poscolonial, os problemas
continúan, cunha idealización sistemática das comunidades “indíxenas”, “rurais”
e do Sur que recordan, en pleno século XXI o bo salvaxe de Rousseau. Así,
preséntanse formas ideais de vida en lugares remotos sen ter en conta que as
mulleres de moitas desas comunidades terían seguramente unha percepción
certamente diferente da que ven os ollos dun home occidental, coa nosa bagaxe
colonial sempre presente, e que debería facernos desconfiar de calquera
explicación a priori da outra como máis “feliz”. Sería moito máis interesante
escoitar, como xa comentei, as críticas e estratexias que as propias mulleres
fomos tecendo ás interaccións entre patriarcado e capitalismo. Igual que
acontece con quen defende que os dereitos humanos son un invento duns señores
franceses, o que fan este tipo de posturas é invisibilizar os traballos das
outras, allealas das súas propias comunidades presentando a calquera que
defende ideas de xustiza como “occidentalizada” e finalmente reafirmar a lóxica
colonial de que somos nós quen temos a superioridade moral e de coñecemento de
irlles ensinar e dicir ás outras como vivir e pensar (hai un momento do libro
no que mesmo se mencionan as reflexións do señor Latouche sobre o que deberían
de facer os países en vías de desenvolvemento, como se lle correspondese a el
opinar e decidir).
Tendo todo isto
en conta, malia a simpatía que unha poida sentir inicialmente cara ao
decrecemento, o feito de estar construído de costas ao coñecemento e práctica
feminista e dos pobos do sur fai que a reacción máis lóxica sexa a desafección.
Isto dá resposta de paso á pregunta que moitos homes se fan nos movementos
sociais “de esquedas”: por que non participan as mulleres no que propoñemos? A
contestación fica clara á luz desta análise: porque no fondo só se nos convida
para preguntarnos se queremos pasar de lavar a man a lavar na lavadora. Unha
análise feminista do traballo, da produción, da explotación da natureza e das
persoas polo capital, das lóxicas da colonización e as alianzas entre os múltiples
patriarcados xa dá como resultado da ecuación o decrecemento e tamén moitas
outras cousas necesarias para este. Por iso tal vez, para falar de decrecemento
hai que comezar polo propio patriarcado. Porque con decrecer a lóxica
patriarcal decrecerá sen dúbida de vez todo o demais.
A man ou a máquina?
Reviewed by segadoras
on
19:13:00
Rating:

Ningún comentario: