As mamás e as mulleres. A construción social dunha imaxe.

Eli Ríos

Por Eli Ríos

Miña avoa sempre dicía que os problemas eran como os cochos: había que collelos polo rabo e tirar deles cara onde ti mandases e non a onde quixese ir o bicho-problema. No caso da figura das nais na literatura parece que seguimos insistindo en levar unhas boas dentadas, unha e outra vez, agarrando o cocho-tema-problema polo fociño en vez do rabo.

Hai xa uns anos, caeu nas miñas mans o libro Ola, estúpido monstro peludo! de Fina Casalderrey. Este conto achéganos a unha realidade tan dura como a violencia de xénero e o maltrato da muller. En 2007, cando o publicou Galaxia, non todo o mundo se arriscaba a falar abertamente do tema e moito menos a escribir un texto para nenos e nenas que lles permitise entender a situación. 

Nesta obra, Muriel, un neno de dez anos, sofre unhas febres que lle fan imaxinar que volta ao útero materno desde onde comproba como o pai (que se transforma pouco a pouco nun monstro peludo) maltrata á nai verbalmente e a obriga a cumprirlle os seus desexos. Cando se recupera, Muriel descobre que seu pai estivo coidando del o tempo todo porque a nai está embarazada dunha nena.

Se nos achegamos aos faladoiros, sobre o citado libro de Fina, nesa altura (e pechade ben a queixada porque hai perigo de desprendemento por abraio) comprobamos como se cualifica esta obra como un libro que manipula a mente dos nenos e nenas para odiar os pais nunha campaña de menosprezo, desprezo e ridicularización da figura masculina ou, no mellor dos casos, acompáñase dunha morea de guías didácticas que nos aprenden a "usar" esta obra para que a rapazada non se traumatice coa súa lectura.

Desde 2007 xa van aló case seis anos e un pico. Mudou esta sociedade que agochaba deliberadamente os temas relacionados coa muller? Esa que incluía manuais para comprendelas? Sen dúbida si e moito. 

Cambiou e deu un xiro de 180º. Agora os rapaces e rapazas poden ler libros con portadas nas que as mulleres aparecen con ollos morados en colecións para pensar, falamos abertamente da violencia de xénero, festexamos a queima dun centenar de costureiras de Nova Iorque, facemos estudos que nos revelan que case o 20% das adolescentes toleran (de bo grado, iso si) os insultos e a agresividade das súas parellas... Todo moi natural e sen censura ningunha. E a literatura non podía ser menos, ouh?

Aínda así, hai algúns que insisten en ir á contra, negándose a retratar utopías, como Francisco Castro (Galicia Confidencial, Marzo, 2013) nesta entrevista na que di:

"Lembro unha profesora que se queixou de que a mamá da miña novela "Chamádeme Simbad" ocupábase da casa e non o pai. Eu retruquei explicando que do que se trataba, precisamente, era de denunciar esa situación contándoa tal e como é na realidade, onde moitos homes seguen a ver os labores domésticos como algo propio de mulleres ou como moito algo no que poden, un pouquiño, axudar. A ela non lle valeu o meu razoamento e volveu sobre o mesmo: tiñas que escribir que facían o da casa entre os dous... "

E por riba engade:

"A min non me sae. E, dende logo, non podo militar nas tropas do "boísmo", na dos autores (tampouco procuro isto como lector) que refugan escribir sobre as durezas da vida como se fosen asuntos que hai que agachar á rapazada. Fina Casalderrey sempre di que os pequenos só son iso, máis pequenos, pero que non son parvos polo feito de ser pequenos. Son igual de intelixentes ca os maiores. Se cadra, máis."

Como resultado desta curiosa forma de pensar, Chamádeme Simbad é unha obra politicamente incorrecta porque a nai faise cargo da casa, das súas tarefas, do fillo Paulo (o protagonista xunto coa súa amiga María) e do sogro que está enfermo de alzheimer e cando lle pide ao home que faga algo Paulo cóntanos que “papá pasa, protestando, o aspirador”. Todos sabemos que iso só pasa nesta novela, verdade? Porque hoxe en día a igualdade xa non é un problema do que debamos tirar del...

Que era mellor? Esa negazón da realidade que se daba antes ou o "boísmo" de agora? 

No sistema literario galego hai moita xente traballando porque a figura das mulleres, en todas as súas facetas, sexa reflectida tal e como é (coas súas cousas boas e malas), que as novas xerazóns se eduquen na igualdade (isto inclúe tamén o coidado da linguaxe como fai Fina Casalderrey nos seus textos) e que os valores transmitidos nos axuden a tirar do rabo de sistemas decimonónicos. Cal é o impedimento? Como sempre: a tradición e os mercados.

Mentres sigamos creando colecións onde metamos as mamás e as mulleres como "obxectos" para pensar ou con recursos didácticos para estudalas non estaremos moi lonxe dun espectáculo circense no que se lle tiran manises ao seres "diferentes", mentres os contos estean inzados de micromachismos aos que concedemos beneplácitos, mentres as mulleres só teñan como salientábel as súas habilidades cariñosas ou alimenticias (Brancaneves, por exemplo), mentres todo iso siga pasando as nosas rapazas seguirán soñando con ese príncipe que escale polos seus cabelos (que dor!), aquel que é un monstro ou a que as leva para pechalas no seu castelo despois de empreñalas de xemlegos mentres están en coma (claro está que isto só pasa na versión orixinal da Bela Adormecida dos Grimm e non na de Disney). E os rapaces? Seguirán repetindo os comportamentos esperados para ser aceptados socialmente como asasinos de dragóns ou sapos xigantes que rouban bicos (ui! que noxo!).

As mamás (e as mulleres) non somos subespecies a estudar, os problemas que podemos ter son problemas (non cousas naturais que nos acontecen) como a calquera, e se queremos contar que a violencia sobre as mamás é algo serio, como fai Fina Casalderrey ou retratar o realismo cotián como fai Francisco Castro, en Chamádeme Simbad, sen edulcorantes non estamos a colocar etiquetas de literatura para mulleres, de mulleres, feminista ou toda esa récua de adxectivos que se aplican ao chou sen rigorosidade filolóxica senón desde unha perspectiva social específica e cuns valores morais impositivos.

E, como mamá que son, sei que as ferramentas son indispensables para calquera cousa que queiramos facer e mais na educación. Se anceiamos cambiar algo collamos o cocho polo rabo e tiremos del desde a escrita do texto pasando pola edición até a recepción. Impliquemonos todos para que as vendas deixen de ser o único obxectivo que se persegue e deixemos un futuro mellor, cheo de recursos, para toda esa rapazada que vén atrás nosa e que, como se citou antes, "os pequenos só son iso, máis pequenos, pero que non son parvos polo feito de ser pequenos. Son igual de intelixentes ca os maiores. Se cadra, máis." Terminemos, entón, esa virada e procuremos os 180º que nos faltan para cambiar as cousas.